Over vergeten helden
Semi-historische roman over journalist die roman schrijft over de Spaanse burgeroorlog.
De verteller van het boek is journalist en schrijver. Wanneer hij de Spaanse schrijver Rafael Sánchez Ferlioso interviewt, hoort hij voor het eerst het verhaal over diens vader die in de Spaanse burgeroorlog aan een executie was ontsnapt. Rafael Sánchez Mazas was een van de grondleggers van de Spaanse falangisten, die Franco aan de macht hielpen komen, maar die ook een bekend schrijver en poëet was.
Het verhaal over de executie bij Collell, een plaatsje nabij de Franse grens, waar de republikeinen zich hadden teruggetrokken voor de oprukkende nationalisten, liet de journalist niet meer los. Want Rafael Sánchez Mazas ontsnapte daar tweemaal aan de dood, misschien wel driemaal. Eerst wist hij te ontsnappen aan het vuurpeloton, tijdens zijn vlucht werd hij ontdekt door een soldaat, die het geweer op hem richtte maar vervolgens niet schoot en naar zijn makkers riep dat hij niemand zag. Tenslotte werd Rafael Sánchez Mazas, terwijl hij zich in het gebied nabij Cornellà de Terri schuilhield tot de nationalisten kwamen, gered door ‘De vrienden van het bos’ die hem hielpen bij het overleven in de natuur.
De journalist besloot vrij te nemen van zijn krant om op onderzoek uit te gaan. ‘De vrienden van het bos’ was niet zo’n groot probleem die terug te vinden. Maar wie was de soldaat die de trekker niet overhaalde en hiermee Mazas’ leven spaarde?
Javier Cercas, een Spaanse schrijver die eerder al twee romans en een verhalenbundel had geschreven, brak pas echt door met dit bekroonde verhaal over een historisch incident uit de Spaanse Burgeroorlog. Non-fictie en fantasie heeft hij hierin op geniale wijze vermengd tot een verhaal dat op het eerste gezicht lijkt te gaan over een van de grondleggers van het Spaanse falangisme, een politieke stroming die het fascisme aanhing. De hoofdpersoon, verteller en journalist/schrijver raakt geïntrigeerd door de falangist Rafael Sánchez Mazas, die volgens hem niet echt in de wieg was gelegd voor de politiek, maar meer een schrijver en dichter was die streefde naar een strengere maatschappij, waarin kunst en cultuur een grote plaats moesten innemen.
Zijn vriendinnetje Conchi, een mooi maar naïef meisje, waarschuwt de journalist dat het veel leuker is een boek te schrijven over bijvoorbeeld de communistische schrijver García Lorca dan over een vergeten fascist. Maar de journalist raakt vooral gegrepen door het waarom van de mensen die, ondanks dat ze tot de tegenpartij behoorde, Sánchez Mazas het leven redden. Vooral de onbekende soldaat die Sánchez Mazas verborgen in een struik vond, hem diep in de ogen keek, zich toen omdraaide en deed alsof hij niets had gezien, boeit de journalist in hoge mate.
Uiteindelijk is het ook het verhaal geworden van deze onbekende soldaat. Voor zijn roman, en in de fantasie van de schrijver uit het boek, is de oud veteraan Miralles, een Spaanse vluchteling in Frankrijk, de man die zijn boek compleet maakte. Geholpen door een Zuid- Amerikaanse schrijver in ballingschap, Roberto Bolaño, weet de journalist deze man te vinden.
Miralles, de echte held uit het verhaal, heeft zijn leven lang in verschillende oorlogen en legers tegen het fascisme gestreden. Na de Spaanse burgeroorlog waar hij vocht onder Líster sloot hij zich aan bij het Franse vreemdelingenlegioen waarmee hij in de Maghreb ten strijde trok. Toen brak de Tweede Wereldoorlog uit waarna hij onder generaal Leclerc ging dienen. In suïcidale manoeuvres trok hij met een haveloos legertje door de Afrikaanse woestijn en viel Italiaanse oases aan. Vervolgens kwam hij in een legeronderdeel dat na een korte training in Engeland participeerde in D-Day, waarna hij aan het Sarthe front vocht, meedeed aan de bevrijding van Parijs, en tenslotte naar de Siegfriedlinie werd gestuurd, waar hij op een mijn trapte. Zeven jaar oorlog voeren waarvan hij een heel lichaam en een half gezicht vol littekens overhield.
Na zo’n 60 jaar is er een journalist die deze oorlogsheld uit de vergetelheid wil halen. De bittere Miralles is een overlevende die nog steeds huilt om zijn toen gesneuvelde vrienden, aan wie geen mens zich nog herinnert, laat staan zijn land waarvoor hij ooit gevochten heeft.
Soldaten van Salamis, de vergeten helden van een oorlog, is een prachtig boek waarin de schrijver historie en fictie tot een spannend en boeiend geheel heeft weten te brengen. Het doet er niet toe dat we niet precies weten wat waar is of niet. Of Miralles de onbekende soldaat is of niet. Het doet er niet toe of Aeschulus’ oogverslag van ‘De slag van Salamis’ rond 480 voor Christus gekleurd was of niet. Van de soldaten uit het verliezende leger van de roemruchte Perzische koning Xerxes die deze massa-zeeslag wisten te overleven, bereikte slechts een enkeling na barre omzwervingen heelhuids zijn huis. Ook Miralles en zeker de gebroeders García Segúes, Miquel Cardos, Gabi Baldrich, Pipo Canal, dikke Odena, Santi Brugada en Jordi Gudayol kwamen nooit meer thuis.
Javier Cercas – Soldaten van Salamis (Soldados de Salamina, vert. Adri Boon) De Geus, 2003
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Sneller dan het licht
Over de Spaanse burgeroorlog:
Juan Eslava Galán – De muilezel
Tariq Goddard – Hommage aan een vuurpeloton
Dennis Bock – De dochter van de communist
Juan Marsé – De staart van de hagedis
Mercè Rodoreda – Colometa
Over frontsoldaten:
Erich Marie Remarque – Van het westelijk front niets nieuws
Andreï Makine – Requiem voor Rusland
Ignacio Padilla – Amphitryon
John Wray – De rechterhand van de slaap
Michael Ondaatje – De Engelse patiënt
Een boek van de Chileense balling:
Roberto Bolaño – De woeste zoekers