Vroeger, toen alles anders was
Spaanse roman over drie generaties vrouwen
De meeste hedendaagse Spaanse literatuur zit vol met verhalen gerelateerd aan de dictatuur en de Spaanse burgeroorlog. Ook al omspant dit boek drie generaties, de angst tijdens spannende politieke tijden of sluimerende trauma’s komen niet aan bod. Dit is een tijdsbeeld over hoe armoede en sociale gelijkheid langzaam verbeteren.
We beginnen bij Maria, die in 1968 een buitenechtelijk kind krijgt en alleenstaande moeder is, iets wat in die tijd een schande is. Daar is in het kleine stadje Cordoba, waar ze woont, geen plek voor. Ze moet naar familie in de grote stad Madrid en haar baby Carmen achterlaten bij haar jongere broer en zus. Ze is vastberaden met haar verdiende geld haar afwezigheid bij haar dochter goed te maken.
Carmen ziet haar moeder nauwelijks tot niet, en trouwt een man die een imperium aan café’s en restaurants wil opzetten en daar redelijk in slaagt. Hun dochter Alicia was super trots op de rijkdom van haar ouders – een groot huis, diverse tv’s, mooie kleren. Alicia kan het niet verkroppen wanneer dat luxe leventje instort. Ze gaat uiteindelijk ook naar Madrid, getekend door het leven. Ze heeft geen idee dat haar oma ook in die stad woont.
Het is duidelijk de tijd na de tweede wereldoorlog: de opbouw en de komst van luxe apparaten in de huishouding en de tv, het nieuwe wonder. Maria trekt in bij familie in de stad. In die tijd was het normaal om met veel mensen in één ruimte te wonen. Vervolgens lukt het Maria een appartement te betrekken met andere vrouwen en uiteindelijk kan ze een bescheiden appartement voor haarzelf veroorloven, dat ze zelfs niet wilt opgeven om bij een man te gaan wonen.
Het is Maria die het hart van het boek laat slaan. Het verdriet dat ze ervaart, omdat het haar niet lukt haar dochter regelmatig te bezoeken. De tranen die vloeien wanneer ze beseft hoe haar dochter is vervreemd van haar. Hoe jammer ze het vindt haar kleindochter niet te kennen. Wanneer ze serieuze verkering krijgt, rent ze niet meteen naar de kerk, een vrijheid die je je alleen in de anonieme stad kon permitteren. Ze vergezelt regelmatig haar vriend op politieke bijeenkomst in diverse kroegen. Zo leert ze de linkse politiek kennen en besluit ze ook bijeenkomsten voor vrouwen te gaan organiseren. En zo komt het dat ze op een dag in Madrid meedoet aan een grote demonstratie voor vrouwenrechten.
Alicia vertegenwoordigt de opmars naar rijkdom en status. Haar vader opende restaurant na restaurant en had er alle vertrouwen in dat dat financieel gelijk op zou gaan: het waren de momenten van The American Dream. Carmen kon dan ook haar gang gaan om haar dochters te verwennen en Alicia was apetrots wanneer arme klasgenootjes bij hun thuis van de luxe kwamen proeven. Klasse was alles voor Alica, daarin voelde ze zich veilig. Maar nu ze op eigen benen moet staan, helt ze naar een andere kant waar de moraal laag is.
Het verhaal geeft een boeiend tijdsbeeld van de tweede helft van de 20ste eeuw. Het speelt in Spanje, maar had in ieder Europees land kunnen spelen. De armoede en woningnood, die beide beter worden. Arbeids- en vrouwenrechten en tenslotte een generatie die niets denkt te hebben om voor te vechten.
Het verhaal is sobertjes. Zou je in filmtermen praten, dan zou je zeggen dat dit boek nog in zwart-wit is. Het is niet vanzelfsprekend om een band met Maria op te bouwen. Toch blijf je lezen, ook al is Maria’s leven simpel. Het zijn de verhalen tussen de regels die naar voren springen. De sprongen in de tijd zijn groot, maar toch weet deze schrijfster de sfeer uitstekend neer te zetten, ook al is het maar aan de hand van bijvoorbeeld een lijst van demonstraties waaraan Maria níet had deelgenomen. Een mooi boek, nu eens niet gericht op de politiek.
Elena Medel – De wonderen (Las maravillas, vert. Heleen Oomen), Meridiaan 2022
Leestips
Over de moeder van een Spaanse feministe:
Almuneda Grandes – De moeder van Frankenstein
Sfeerbeelden uit het Spaanse verleden:
Manual Vilas – Ordesa
Kristina Goikoetxea Langarika – Evamar
Luis Carrasco – Het hellen van een leven