Het mes in het leven
Russische roman over een museumsuppoost en een schilderij van Van Gogh.
Het regionale museum in het Russische provinciestadje Tsjerdatsjinsk heeft één pronkstuk in zijn collectie: een tekening die een voorstudie is van het beroemde schilderij De aardappeleters van Vincent van Gogh. Dit is dan ook de reden dat een grote Van Gogh tentoonstelling dit museum aandoet.
Lidia Albertovna is een van de uitverkorenen die in een tentoonstellingszaal mag aantreden als suppoost. Daar is ze helemaal niet blij mee. Haar leventje tussen de oud Hollandse landschapsschilders uit de 17de eeuw wordt hiermee verstoord en bovendien komt ze tot de conclusie dat ze totaal niet onder de indruk is van Van Gogh’s kunsten. Sterker nog, zijn schilderijen beginnen haar mateloos te irriteren.
Lidia’s leven ligt toch al overhoop want een van de vrienden van haar zoon, Danila, doet er alles aan om Lidia te bekoren. Zo komt het dat ze opeens van een stoffige huisvrouw wiens man zich eeuwig verstopt in zijn kamertje met nietsdoen, verandert in een jeugdige vrouw met een aanbidder. Het leven lacht haar toe, niet alleen in de liefde, maar ook op haar werk. Ze wordt uitverkoren om als vertegenwoordiger van het museum naar een Van Gogh reünie te gaan in Amsterdam.
Dat dit avontuur niet goed gaat aflopen blijkt al uit de stijl die de Russische schrijver Dmitri Bavilski hanteert. Hij steekt bijna de draak met de arme Lidia die onder valse voorwendselen uit haar dagelijkse beslobberingen wordt getrokken.
Met deze debuutroman heeft hij zich meteen op de lijst van Ruslands meest belovende schrijvers geplaatst. Zijn verhaal mag er dan ook zijn. Het heeft verrassende en onderhoudende wendingen en ondanks dat het speelt in een onbeduidend sober provinciestadje grijpt de beeldende sfeer je meteen bij de keel. Gaat een stoffig vrouwtje als Lidia Albertovna gered worden van de Russische melancholie?
Want ook al heeft de roman de titel van een schilderij van een Hollandse schilder, het verhaal is door en door Russisch en menigmaal wordt er verwezen naar de Russische literatuur of naar ander Russisch cultuurgoed. Wat maakt dat het verhaal over deze affaire die vanaf het begin af aan is gedoemd te mislukken toch een levendige uitstraling heeft: het is een Russisch meesterschap dat soms aan Dostojevski doet denken, maar ook onderhoudende poëzie met zich meedraagt. Waaraan een vleugje modernisme is toegevoegd. Sommige hoofdstukken bevatten enkel opsommingen zoals over “Wat wij ‘winter’ noemen” of “Waar je plezier aan beleeft”. Deze lijstjes zijn als thema wel aangepast aan het verhaal, maar het is onduidelijk wie de lijstjes opmaakt. Het lijkt wel iemand die niets in het verhaal te zoeken heeft.
In zijn voorwoord geeft Dmitri Bavilski aan dat deze hoofdstukken niet per se gelezen hoeven te worden. De lijstjes dragen niet veel aan het verhaal bij, maar zijn beslist wel de moeite waard om gelezen te worden omdat ze humor hebben en overkomen als een stuk moderne poëzie. Juist deze regels zijn voor de lezer goed om even stil te staan in het verhaal. En ze dragen bij aan het puur Russische gevoel dat van de pagina’s straalt.
De aardappeleters is een prachtige roman over een vrouw die zich misschien geplaatst zag als een van de figuranten op het gelijknamige schilderij. De groffe directheid die kenmerkend is voor Van Gogh’s stijl maakte haar misschien kwaad omdat ze wist dat de soberheid die het uitstraalt ook kenmerkend is voor haar leven. Een soberheid die eventjes werd opgeheven, maar toen het terugsloeg ook de haat tegen het schilderij aanwakkerde.
De aardappeleters is een aanrader. Niet alleen voor iedereen die van Russische literatuur houdt, maar ook voor de liefhebbers van Van Gogh.
Dmitri Bavilski – De aardappeleters (Jedoki kartofelja, vert. Aai Prins), De Arbeiderspers, 2005
Leestips
Andere Russische romans met klassieke uitstraling:
Dmitri Bakin – Redenen om te leven
Leonid Dobytsjin – Sjoerka’s familie
Over een ander schilderij in Rusland:
Anthony Marra – De tsaar van liefde en techno
Over een Berlijnse liefde die gedoemd is te mislukken:
Uwe Timm – De uitvinding van de curryworst
Over een andere suppoost:
Lydie Salvayre – De macht van de vliegen