Freud op z’n Chinees
Chinese satire over de avonturen van een eerste psychoanalist in China.
Muo komt na zijn studie als psychoanalist terug naar China. Zijn oude studiegenoot en vriendinnetje Vulkaan van de Oude Maan zit in de gevangenis. Hij wil haar bevrijden. Hiervoor moet hij rechter Di omkopen en die wil maar één ding: een maagd.
Zo begint voor Muo een queeste door het land om een maagd te vinden die met de rechter wil slapen. Een zoektocht die hem keer op keer dik in de problemen brengt.
De schrijver Dai Sijie werd in 1954 in China geboren. Met de culturele revolutie werd hij voor een heropvoeding naar het platteland gestuurd. Na de dood van Mao Tse Tung begon hij een studie kunstgeschiedenis en vervolgens ging hij naar de filmacademie, waarna de mogelijkheid volgde om naar Frankrijk te gaan. Hij woont vanaf 1984 in Frankrijk, waar hij films maakte (waarvan zijn meest succesvolle in 1989: China ma douleur) en begon te schrijven. Zijn literaire succes kreeg hij met zijn debuutroman in 2000: Balzac en het Chinese naaistertje. Deze roman is deels autobiografisch.
Zijn tweede roman speelt ook in China en heeft net als de Franse boeken in Balzac en het Chinese naaistertje een Franse inbreng in de Chinese cultuur. Alleen een totaal andere. Waren de Franse letteren in zijn debuutroman nog een ware schat van informatie en verboden genot, de Franse psychoanalyse, met voorop de school van Lacan, brengt in dit boek slechts hilariteit.
De uit Frankrijk terugkerende eerste Chinese psychoanalist vindt niets als onbegrip bij zijn volk, wanneer hij zich voorstelt als psychoanalist en wanneer hij Freud de hemel in prijst. Muo wordt in China gedegradeerd tot een droomuitlegger en zo verdient hij zijn geld. In het begin past hij netjes alle Freudiaanse regels toe op de dromen die de mensen hem vertellen, maar als de situaties steeds nijpender worden, is ook Muo zijn hele Freudiaanse bagage vergeten en zegt hij maar wat.
Van de vooraanstaande professor die hij zich eerst voelde, vervalt Muo tot een doodgewone Chinees die leeft van de kleine handeltjes. De anti-held is zo bang als een vogeltje voor zijn moeder en voor de autoriteiten en het lukt hem maar niet een eigen leven te leiden. Zijn leven gaat met hem op de loop en ook al belooft hij iedereen gouden bergen, er is niks als ellende rondom hem heen.
Op bepaalde momenten is hij weliswaar daadkrachtig, maar het feit dat hij zelf als maagd een maagd moet zoeken brengt hem in gevaarlijke wateren. Zijn vriendinnen eindigen in de gevangenis of in het ziekenhuis, wat natuurlijk niet zijn opzet was.
Het verhaal is duidelijk een satire op het Chinese leven, dat weliswaar een moderne fase is ingegaan, maar nog duidelijk zucht onder het oude communistische regime. Mobiele telefoons zijn de hedendaagse noot in een nog altijd corrupte maatschappij, dievenbendes in onherbergzame gebieden en overvolle treinen geven een beeld van een nog steeds niet ontwikkelde maatschappij.
Als tussen de gewone bijgelovige mensen een Chinees komt die een psychologische wetenschap wil uitdragen, is er geen groter verschil denkbaar. Want geen Chinees zit te wachten op de droomduidingen van Freud, die veelal teruggaan naar seksuele verlangens. Rechter Di, die een maagd wil, zou een mooi personage zijn voor op de divan bij Freud, maar waarom zou iemand willen weten waarom hij een maagd wil.
Ook Muo zelf, die toch zelf onder psychoanalytische behandeling is geweest, is er geen steek mee opgeschoten. Wanneer hij thuiskomt loopt hij nog steeds op zijn tenen om zijn moeder niet boos te maken. Zijn uiteindelijke oplossing is dan maar om helemaal niet meer thuis te komen.
Het complex van Di is, bewust of onbewust, zowel een satire op het Chinese leven als op de psychoanalyse die in het boek een intellectuele uitstraling zonder inhoud heeft.
Met Balzac en het Chinese naaistertje kon iedereen meezuchten met de gruwelen van de Chinese revolutie. Het complex van Di is een vrolijke noot over het leven dat daarna kwam. Het presenteert een hoofdpersonage als een sterk cliché van een mislukte bijziende intellectueel die o zo onhandig is en niets aan zijn vergaarde kennis heeft in het Chinese leven. Maar tussen de regels van het verhaal door zien we dat ondanks dat Mao tse Tung dood is, er nog genoeg communistische terreur schuilt in het dagelijks leven.
Het complex van Di kreeg in Frankrijk de prestigieuze Prix Fémina. Het is een roman vol verrassingen over modern China. Het gooit Freud voor de Chinese leeuwen, die dankzij hun overlevingsdrang de psychoanalyse degraderen tot een ordinaire waarzeggerswetenschap. Het is een onderhoudende roman voor iedereen die nieuwsgierig is naar het hedendaagse Chinese leven en voor iedereen die zich kan voorstellen dat de psychoanalyse van Freud nog niet geheel thuishoort in het volkse China.
Dai Sjie – Het complex van Di (Le complexe de Di, vert. Edu Borger), Arbeiderspers, 2005
Leeslinks:
Van dezelfde schrijver:
Balzac en het Chinese naaistertje
Nog een vrolijk boek over China:
Ha Jin – Uit het gareel
Over psychoanalyse:
Karsen Alnaes – Sabina