Over het verschil tussen Afrikaanse Amerikanen en Amerikaanse Afrikanen
Onderhoudend en romantisch verhaal over een Nigeriaanse en racisme in Amerika.
Sinds ik het boek Zie de dromers van Imbolo Mbue heb gelezen, had ik niet zo’n zin in nog zo’n immigrantenboek. Ik vond het een tam en voorspelbaar boek. Ik ben Americanah pas gaan lezen op aanraden van een vriendin en gelukkig maar, want het boek heeft behoorlijk wat indruk op me gemaakt. Bij mijn weten is er nog nooit op zo’n originele, vrije, maar toch indringende toon, over racisme geschreven. Daarbij komt ook het verhaal van Ifemelu, een jonge Nigeriaanse studente, die naast Amerika haar eigen identiteit en het liefdesleven gaat ontdekken. Wat mij vooral in Ifemelu trof en wat de schrijfster uitstekend heeft weten te verwoorden, is de onzekerheid van Ifemelu.
Eigenlijk is Ifemelu voorbestemd voor Obinze, een jonge student die ze tijdens haar eerste studiejaren in Nigeria ontmoette. Ze werden op slag verliefd en bleven hun verhouding intensifiëren. Maar omdat op de universiteiten in Nigeria chaos heerste, stakingen en lange uitval van lessen, greep Ifemelu de kans om haar studie voort te zetten in Amerika. Ze waren ervan overtuigd dat Obinze snel zou kunnen volgen, waarna ze een prachtig leven in Amerika zouden opbouwen.
Ifemelu reist haar lievelings-tante Uju achterna, die met haar zoontje lang niet zo mooi woont als Ifemelu had gedacht. Ook beseft Ifemelu zich opeens dat ze zwart is, in een wit Amerika. En zo begint de ontdekkingsreis van Ifemelu: racisme, baantjes zoeken, zich vernederen voor geld, het ontmoeten van witte en zwarte vriendjes, het leren kennen van de links intellectuele kringen.
Intussen is het Obinze niet gelukt een visum voor Amerika te krijgen, maar wel voor Engeland, waar hij zijn geluk gaat proberen: hij stuit er tegen het Engelse racisme.
Ifemelu observeert veel en begint tenslotte een blog over racisme: “Raceteenth or Various Observations About American Blacks (Those Formerly Known as Negroes) by a Non-American Black”*, over Afrikaanse Amerikanen en Amerikaanse Afrikanen, de racistische ladder die begint bij blank en dan via Cubanen, Mexicanen, Puertoricanen en andere half-gekleurde mensen naar beneden daalt en eindigt bij de zwarte mensen uit Afrika. Over de privileges van blanke mensen, over hoe zij daarmee omgaan. Ze geeft aanwijzingen hoe als een Afrikaan een gesprek te voeren (of niet) over racisme met een blanke, hoe je te gedragen in naderende conflictsituaties en ga zo maar door. Maar ook tips voor blanken over hoe om te gaan met hun gekleurde medemens. Haar blogs zijn fel, onderhoudend en hebben zoveel succes dat Ifemelu veel geld verdient en het land doorreist om voordrachten te houden.
Ze begint het verhaal echter in een Afrikaanse kapsalon, waar ze haar haar laat vlechten, een langdurige bezigheid die haar de kans geeft haar leven te overdenken, terwijl verschillende donkere nationaliteiten om haar heen draaien. Ze zet meteen de toon voor het boek: ze beschrijft de andere vrouwen op meedogenloze toon.
Want de schrijfster heeft een lekkere schrijfstijl te pakken waarbij scherpe observaties horen, die niet iedere lezer aanstaat. Blanke lezers zullen zich meer dan eens moeten afvragen hoe zij in deze wereld staan en net wanneer ze denken, ik ben ok, krijgen ze toch nog een sneer. Het boek is confronterend, maar heeft wel een licht-satirische ondertoon.
Wat mij in het boek trof was echter Ifemelu’s onzekerheid en wanneer je het bordje racisme wegneemt, blijft er een wereld over van hokjesmentaliteit: niet alleen zwart, blank, maar ook afkomst, rijk en arm zijn hokjes over wiens grenzen je je heen moet vechten en die je kunnen stigmatiseren. Niet alleen blanken zijn bevoordeeld met hun huidskleur, ook de rijken zijn bevoordeeld. Ondanks haar succesvolle carrière voelt Ifemelu zich meer dan eens niet op haar gemak tussen mensen die anders zijn als zij: de rijken, de blanken, de links-intellectuelen, de activisten tegen racisme, het zijn allemaal groepjes waar ze net niet bij past.
Wanneer ze besluit terug te keren naar Lagos in Nigeria, is ze daar ook niet meer helemaal thuis: ze is een Amerikanah geworden en net zoals ze de omgang tussen mensen met verschillende huidskleuren beschreef in Amerika, ziet ze in Nigeria een ander ladder van uitsluiting en bevoordeeld zijn: de rijken, vriendjes van de regering en teruggekeerde emigranten tegenover de arme bevolking van het land. Feit is dat er overal sociale groepen zijn, geselecteerd op huidskleur, geld of afkomst. En dat het ertoe doet, in welke groep en waar je wordt geboren.
Het accent in deze roman ligt echter op racisme in Amerika en wordt bondig beschreven, zonder te vervallen in geijkte clichés. De romantische lijn tussen Ifemelu en Obinze die door het gehele verhaal loopt, ook al is er jaren geen contact meer tussen hen, is een bonus. Chimamanda Ngozi Adichie is een bijzondere stem in literatuurland: eigenzinnig en hedendaags. Amerikanah is een boek dat je moet hebben gelezen: niet alleen wegens de boodschap “Racism should never have happened and so you don’t get a cookie for reducing it”*, maar ook omdat het onderhoudend geschreven is, over een vrouw op zoek naar haar eigen identiteit.
*Ik heb het boek in het Engels gelezen, dus kan niet citeren uit de Nederlandse vertaling.
Chimamanda Ngozi Adiche – Amerikanah (Americanah, vert. Hien Montijn ) De Bezige Bij 2016
Leeslinks
Afrikaanse immigranten:
Imbolo Mbue – Zie de dromers
Illegaal in Australië:
Aravind Adiga – Gratie
Racisme in het zuiden van Amerika:
Jesmyn Ward – Het lied van de geesten
Inburgeren:
Nhung Dam – Duizend vaders
Jhumpa Lahiri – De naamgenoot
Jessica Soffer – Als de abrikozen morgen bloeien