Liefde en Verlichting
Semi-historische Nederlandse roman over een jeugdliefde van Casanova in de achttiende eeuw.
Lucia is veertien als ze voor het eerst verliefd wordt. Tijdens een grootse bruiloft op het landgoed in Italië waar ze met haar ouders die daar werken woont, ontmoet ze de zeventienjarige Giacomo Casanova. Het jonge stel belooft elkaar eeuwige trouw maar het wrede leven zal hen voor lange tijd scheiden. Lucia zal net als Casanova door Europa zwerven en als hun wegen elkaar dan weer kruisen, is het maar de vraag of ze elkaar weer zullen liefhebben.
De roman speelt in de achttiende eeuw, de tijd van de Verlichting, ook wel de Eeuw van de Filosofen genoemd. Een tijdperk waarin men streed tegen bijgeloof, vooroordelen en tegen instanties die deze in stand hielden. Het motto: blijf je eigen verstand gebruiken.
Door nieuwsgierig te zijn en steeds meer te leren kun je je leven verrijken. Met deze trend nam de wetenschap een hoge vlucht in de achttiende eeuw. Was weliswaar de zeventiende eeuw, de gouden eeuw met zijn glorieuze economie in Nederland voorbij, op het terrein van de natuurwetenschappen was deze glorie geenszins voorbij.
De broeders Venuti legden in 1738 in Italië nabij Napels een door lava bedolven stad bloot, Herculaneum. Niet lang erna werd ook Pompeii ontdekt. Men beschouwt deze opgravingen als de wieg van de archeologie.
Anna Morandi Manzolini (1716-1774) was een vrouwelijke wetenschapster in Bologna die als een van de weinige dames in die tijd een leerstoel aan de universiteit kreeg aangeboden. Zij werd vooral bekend door de anatomisch gelijkende kopieën in was die ze maakte van het menselijk lichaam, waarbij alle spieren te zien waren. Modellen die nu op alle leerinstellingen worden gebruikt en die men in haar tijd vanuit heel Europa bij haar bestelden.
Ook de wortels van het feminisme dateren uit deze verlichte eeuw net zoals in de achttiende eeuw het gebruik van condooms een hoge vlucht nam. Zowel in Amsterdam als in Londen waren er al ‘condomeries’ te vinden.
Waar Casanova (1725-1798) in deze eeuw allemaal heeft uitgehangen kan men in Casanova’s bekendste werk en biografie lezen: Histoire de ma vie. De geschiedenis van mijn leven werd oorspronkelijk uitgegeven in 1820. Hoewel Casanova zich in dit werk voordoet als een ware vrouwenveroveraar en deze romantische titel hem zo in de overlevering heeft vereeuwigd, had Casanova veel andere talenten. Zijn ruimdenkendheid bracht hem in contact met onder andere Voltaire, Benjamin Franklin en andere grote geesten uit de achttiende eeuw. Zijn turbulente leven als zoon van toneelspelers bracht hem door heel Europa, naar Turkije en naar Rusland. Hij was doctor in het burgerlijk en kerkelijk recht maar ook avonturier, rozenkruiser, vrijmetselaar, gokker en bedrieger tot zakenman en geheim diplomaat aan toe.
Toch heeft Arthur Japin gekozen voor een andere hoofdpersoon: ene Lucia die in Casanova’s autobiografie te boek staat als een van de weinige vrouwen die hij ooit onrecht heeft aangedaan.
Een schitterend gebrek is het verhaal van het meisje Lucia, dat op vroege leeftijd viel voor de charmes van Casanova, maar door een ‘gebrek’ besloot de jongeman die toen veel ambities had, niet op te zadelen met een vrouw die niet representatief zou zijn in de kringen die toen de dienst uitmaakten. Haar leven gaat dwars door de achttiende eeuw waar ze Anna Morandi Manzolini ontmoet, in dienst is van Zélide die vliegmachines ontwerpt, de broeders Venuti ontmoet en het wonder van de net opgegraven stad Herculaneum aanschouwt. In Amsterdam komt ze omdat die stad zo ruimdenkend en tolerant is. Echter niet wat de joden betreft, waardoor Lucia zelfs in een ‘spinhuis’ belandt, de gevangenis waar de vrouwen achter tralies bloot stonden aan het vermaak van het volk. Het enige beroep dat in Amsterdam voor Lucia was weggelegd was het oudste beroep van de wereld: hoer.
Wanneer Lucia haar jeugdliefde weer ontmoet, beseft ze een heel belangrijk iets. Ze heeft al die tijd een spook nagejaagd en hierdoor niet bij haarzelf stilgestaan. Ze heeft teveel de rede achterna gelopen en niet haar gevoel. Dan besluit ze zonder veel na te denken te doen wat haar hart haar ingeeft. Dat zal haar uiteindelijk doen belanden in een geheel andere verlichte maatschappij.
Arthur Japin kreeg grote bekendheid met zijn debuutroman De zwarte met het witte hart (1997), een semi-historische roman over twee zwarte prinsjes uit Afrika die in de negentiende eeuw in Leiden kwamen studeren. Zijn volgende roman, De droom van de leeuw (2002) was een autobiografische roman en speelt in de jaren 70 in Rome te midden van de Italiaanse filmwereld. Maar dit boek haalde het niveau van zijn eerste roman niet.
In Een schitterend gebrek komt Japin weer in volle glorie terug door geschiedenis te vermengen met zijn fantasie. Niet alleen de historische karakters geven de tijdsgeest van de achttiende eeuw aan, ook Japin’s stijl en verdere inhoud nemen je mee naar een tijd waarin het individuele denken je een stuk verder bracht en waarin de tijd bol stond van nieuwe wetenschappen. Het mooie verhaal over Lucia en haar Casanova geven de achterzijde van de Casanova-medaille weer, maar het verhaal geeft ook een schitterend beeld van hoe men in de achttiende eeuw in Amsterdam leefde.
Zoals Giacomo Casanova in zijn boeken graag de randfiguren uit zijn maatschappij belichtte, schrijft Japin nu over een aantal van die mensen en hun omgeving. De prostitutie, de uitgaansgelegenheden en de spinhuizen. Misschien zijn de personen zoals Lucia en Zélide niet helemaal historisch verantwoord, de tijdsgeest uit het boek is het zeker.
Arthur Japin – Een schitterend gebrek, De Arbeiderspers, 2003
Leestips
Van dezelfde auteur:
Kolja
Vaslav
De grote wereld
De droom van de leeuw
De zwarte met het witte hart
De overgave
Nog meer historische romans over Amsterdam:
Gerrit Komrij – De klopgeest
David Liss – Handelaar in koffie
Geert Mak – Een kleine geschiedenis van Amsterdam
Over een land in de achttiende eeuw zonder al te veel verlichting:
Per Olov Enquist – Het bezoek van de lijfarts