De postorderbruid
Amerikaanse roman over een Russische immigrante op zoek naar haar vader in Amerika.
Sasja Goldberg woont in de stad Asbest 2. De naam klinkt al helemaal zoals de stad is: een triest woonoord, ontstaan nadat de werkkampen in Siberië langzaam oplosten in kou en ellende. Sasja’s moeder, Loebov Alexandrovna, is de kleindochter van een gevangene, een intellectuele dissident die haar leven eindigde in de barre barakken in het noorden. Sasja’s vader, Victor Goldberg, groeide op in een armzalig weeshuis, waar hij droomde over zijn comfortabele bed in het ouderlijke huis, dat was gevuld met boeken.
Sasja Goldberg heeft een donkere huidskleur, een joodse naam, een moeder die haar in grote armoede probeert op te voeden als een dochter van de intelligentsia en haar vader heeft zijn gezin verlaten om naar Amerika te gaan. Verder is Sasja te mollig om voor een carrière als danseres in aanmerking te komen, of te onhandig om een muziekinstrument aan te raken. Moeder Loebov is daarom dan ook in de wolken als Sasja het leuk vindt om naar tekenles te gaan in een plaatselijke kunstschool. Ze zal er alles aan doen om haar dochter uit het toekomstloze Asbest 2 te krijgen en ze is niet te beroerd om daarvoor de Russische trucs te gebruiken om haar dochter in Moskou op de kunstacademie te krijgen.
Sasja ontdekt echter dat de flat waar ze met haar moeder en nog een gezin een appartement deelt, nog lang zo slecht niet is, wanneer ze de broer van een klasgenootje bezoekt naast de vuilnisbelt. Hun huis is in een enorme betonnen buis, ooit daar neergelegd als tijdelijke noodopvang. Sasja heeft geen boodschap aan haar moeders goedbedoelde strenge opvoeding en rebelleert in de vorm van een relatie met Alexej.
Ook op de kunstacademie in Moskou voelt Sasja zich een lelijk eendje. Ze heeft haar dochtertje Nadja bij haar moeder achtergelaten, maar blijft een provinciaaltje tussen de snobbige Moskouse jongeren die de grote artiest willen uithangen. Als ze verhalen over Amerika hoort, beseft ze niet dat daar heen gaan zo makkelijk kan zijn en zelfs voor haar is weggelegd. Sasja vertrekt als postorderbruid naar Arizona waar de Amerikaan Neal haar als huisvrouw wil houden. Maar Sasja heeft nog steeds niet haar leven én haar vader gevonden. Via een Russische immigrantenfamilie en een Joods gezin, leert Sasja door schade en schande de Amerikaanse maatschappij kennen: de armoede, racisme, de hooghartigheid van de rijken.
Osip Mandelstam (1891 – 1938) was een populaire Russische dichter die in de werkkampen stierf omdat hij als anti-Sovjet werd gezien. Het gedicht Petropolis is afkomstig uit zijn tweede dichtbundel Tristia, dat in 1922 verscheen. Hoewel Anya Ulinich zelf zegt dat ze het gedicht heeft gekozen omdat het zo makkelijk te vertalen was – ze schreef Petropolis in het Engels – het gedicht heeft behalve zijn titel niets met het verhaal te maken.
Hoe erg Asbest 2 ook was om in op te groeien, het is de plek waar Sasja’s echte thuis was. Het was haar achtergrond, die ze niet wilt loochenen, zelfs niet wanneer ze in Amerika een leven heeft opgebouwd. Wanneer haar verblijfspapieren in orde zijn, gaat ze terug om haar moeder en dochter te bezoeken. Asbest 2 raakt echter ontvolkt, er is nog maar enkele uren per dag stroom en de stad is ten dode opgeschreven. “Jouw broer, Petrópolis, is stervende”.
Ook Anya Ulinich is niet van plan haar afkomst te loochenen. Hoewel de roman niet autobiografisch is, is het duidelijk dat Ulinich haar jonge jaren in Rusland heeft doorgebracht. Ze werd in 1973 in Moskou geboren en ging later naar de kunstacademie in Moskou. Op haar zeventiende emigreerde ze met haar ouders naar Amerika, waar ze in Chicago en in Californië naar een kunstacademie ging en tenslotte in Brooklyn, New York, ging wonen met man en kinderen.
Haar bejubelde debuutroman is niet alleen een lichte satire op Rusland en zijn falende staatssysteem, maar ook haar beschrijvingen over haar nieuwe thuisland Amerika hebben een satirische toon.
Voor haar kritiek op Rusland heeft ze de meest uitzichtsloze plek gekozen die je je maar kunt bedenken: een stad gefundeerd op de werkkampen waar zoveel mensen het leven lieten. En nog steeds is die stad een gruwel vol genummerde blokkendozen, waar de beste bedoelingen blijven steken in de Russische bureaucratie en onverschilligheid, waar de mensen een onmenselijk bestaan hebben, een plek om van weg te vluchten.
In Amerika is weliswaar geen materiële armoede, maar zijn de mensen extreem in hun gedragingen: drugs en rijkdom maken de mensen allesbehalve sympathiek.
Wat Petropolis goed maakt, is de zeer sympathieke hoofdpersoon Sasja Goldberg. Ulinich heeft van Sasja geen slachtoffer gemaakt, ondanks dat Sasja wordt geboren in een van Ruslands meest verschrikkelijke steden, ondanks dat Sasja gekleurd is, een joodse naam heeft, niet ronduit knap is en een tienermoeder wordt. Sasja is ook geen heldin, maar een gewone twijfelende tiener die schoorvoetend eigen beslissingen gaat nemen die leiden naar een nieuwe volwassen toekomst.
Daarnaast heeft Sasja universele zorgen: wat gebeurt er met haar dochter in Rusland? Kan Sasja wel een moeder zijn als Loebov het niet meer redt? Sasja neemt haar moeder een hoop kwalijk: het verzwijgen van haar vader en de straffe hand die ze in Sasja’s opvoeding had. Maar wanneer Sasja ver van Asbest 2 leeft, leert ze haar moeders beweegredenen begrijpen. Het is daarom een goede keuze geweest van Ulinich om het verhaal niet alleen door de stem van Sasja te laten vertellen, maar ook door soms Loebov aan het woord te laten, net als enkele andere personages.
Petropolis is in meerdere opzichten een fantastische leeservaring. Het is een prachtige ‘coming of age’ roman, maar bovenal een satirische noot van een vrouw die weliswaar Amerika in haar armen heeft gesloten, maar toch ook kritisch blijft naar haar nieuwe leefgemeenschap toe. In tegenstelling tot vele jonge Russische schrijvers die geen pagina kunnen schrijven zonder dat het woord wodka valt, weet Anya Ulinich perfect de Russische ziel te raken en de Amerikaanse ziel te ontbloten.
Anya Ulinich – Petropolis (Petropolis, vertaald uit het Amerikaans door Dennis Keesmaat), De Arbeiderspers, 2007
Leeslinks
Over Siberië:
Sophy Roberts – De verdwenen piano’s van Siberië
Russisch/Amerikaans:
Gary Shteyngart – Handboek voor de Russische debutante
Shamin Sarif – Winteraffaire