Tussen bommen en granaten
Oekraïense roman over een bijenhouder in oorlogstijd.
Rusland en de Oekraïne maken het zijn bewoners niet makkelijk met altijd maar oorlog voeren. De Oekraïense schrijver Andrej Koerkov werd geboren in Rusland, groeide op in Kiev (indertijd Russisch), schrijft in het Russisch en toch is hij Oekraïens. Zijn werk kan niet zonder Rusland en foute machthebbers. Zo schreef hij in 2008 een heerlijke satire: De laatste liefde van de president.
Grijze bijen schreef hij tien jaar later, lang voor de huidige oorlog. Toen het land ook al onder Russisch vuur lag. In Oekraïne woonden nog veel pro-Russen, die liever bij Rusland hadden gewild: de zogenaamde separatisten, die in 2014 in de regio Donbas de stadjes Donetsk en Loegansk als zelfstandige republieken uitriepen, waarop het Oekraïense leger ingreep en er een slepend conflict in de Oost-Oekraïne bleef zeuren. In de huidige oorlog heeft Poetin nu complete legers er op afgestuurd.
Het is voor iemand die niet in een oorlogszone woont, moeilijk te vatten, maar ook met bommen en granaten is er een leven mogelijk. Sergej Sergejitsj is een Oekraïense bijenhouder, die in de zogenaamde grijze zone woont, een gebied waar aan de ene kant de pro-Russische separatisten gelegerd zijn en aan de andere kant Oekraïense soldaten de wacht houden. Tezamen met Pasjka Chmelenko, een andere gepensioneerde van een straat verderop, is hij de enige die nog in het dorp Mala Starohradivka woont. Alle andere inwoners zijn vertrokken, inclusief zijn vrouw en dochter, maar die zijn al veel eerder om andere redenen weggegaan.
Lawaai aan het front is regelmatig in de verte te beluisteren, maar in het dorp zijn slechts weinig inslagen. Alleen de kerk is verwoest, waaruit Sergej heel wat kaarsen heeft kunnen redden: voor de verlichting thuis, want het dorp is al jaren van de elektriciteit afgesloten.
Het leven in de oorlog lijkt zijn gangetje te gaan. De buurman komt regelmatig langs om te kijken of er nog iets onder de kurk te vinden is en ook al heeft Sergej een zeker wantrouwen tegenover hem vanwege schimmige zaakjes, het is toch de enige levende ziel op loopafstand. Een nieuwsgierige Oekraïense soldaat komt eens kijken, net zoals Pasjka op een dag met een separatist komt aan zetten. Sergej heeft niets van doen met de politiek en houdt zich zo neutraal mogelijk.
Wanneer de zomer aanbreekt en de beschietingen aanhouden, besluit Sergej voor zijn bijen op zoek te gaan naar een rustige plek waar ze honing kunnen maken. Hij vertrekt in z’n oude auto met de bijenkorven naar de bewoonde wereld. Daar baart hij heel wat opzien wanneer de mensen vragen of hij uit de Donbesk komt en hij vertelt dat zijn huis in de grijze zone staat. Nadat omstandigheden hem dwingen van een heerlijke plek te vertrekken, zet hij de reis voort in de richting van de Krim, waar hij een bijenhouder kent.
Het is op zich al absurd dat twee oude mannen achterblijven in een grijze zone, waar totaal geen voorzieningen meer zijn, zoals elektriciteit of winkels. Een volgend dorp op loopafstand heeft wel gewoon licht, winkels en alle producten die het leven wat veraangenamen. Het is er gevaarlijk omdat het gebied tussen twee vijandelijke troepen ligt, op de velden mijnen kunnen zijn verborgen en sluipschutters alles in de gaten houden. Ook in de huidige oorlog hebben nog best veel mensen ervoor gekozen om ‘thuis’ te blijven.
Het verhaal is niet satirisch en blijft ver van de echte oorlogshandelingen. Het gaat over hoe het gewone leven verder gaat, ook al zijn de omstandigheden moeilijker geworden en soms zelfs gevaarlijk. Sergej’s roadtrip met zijn bijen zit vol met spannende grensovergangen en ook in de Krim is het leven niet zonder gevaar. Drama’s te over in het boek, maar Koerkov brengt het op dusdanige manier dat ook die drama’s bij het leven horen en staat er niet lang bij stil.
Grijze bijen is het derde boek van Koerkov dat in het Nederlands werd vertaald. Het eerste boek dat in het Nederlands verscheen (in 2000) was Picknick op het ijs. Sindsdien heeft de schrijver echter niet stilgezeten en nog tientallen boeken gepubliceerd, waarvan het merendeel gerelateerd is aan de oorlogen in de Oekraïne. Met Grijze bijen had hij de oorlog in de Donbas opnieuw onder de aandacht willen brengen, maar de realiteit heeft deze wens nu ingehaald: ik vraag me zelfs af of er nog wel grijze zones bestaan.
Grijze bijen is een stuk serieuzer dan De laatste liefde van de president uit 2008. De schrijfstijl is rijper geworden, maar heeft wel een speelse, dramatische ondertoon behouden: het boek is zowel onderhoudend als spannend, maar vooral licht, ook al zit het verhaal zo dicht op de barre realiteit. Een mooi verhaal over het gewone leven in oorlogstijden.
Andrej Koerkov – Grijze bijen (Серые пчелы, vert. Arie van der Ent), Prometheus 2022
Leestips
Van dezelfde schrijver:
De laatste liefde van de president
Onder andere over de oorlog in de Oekraïne:
Pieter Waterdrinker – Poubelle
Leven met oorlog:
Leonid Dobytsjin – Sjoerka’s familie
Paulus Hochgatterer – De dag dat mijn grootvader een held was
Rusland:
Anthony Marra – De tsaar van liefde en techno
Over imkers:
Mitch Cullin – Een kleine dwaling van de geest
Mick Jackson – De bijenkoning
Maxence Fermine – De goudzoeker