Daar komen de Hollanders
Historische roman over het ontstaan van Zuid-Afrika.
Stemmen uit zee is de vroege geschiedenis van de Kaap de Goede Hoop, het zuidelijkste puntje van Zuid-Afrika. Het is het verhaal van verschillende stemmen die berichten hoe de Kaapse nederzetting uitgroeide tot een dorpje en uitbreidde tot rondom de Tafelberg. Het is ook de geschiedenis van de verschillende inheemse volkeren die steeds meer landinwaarts werden gedreven van hun gronden waarop ze hun vee hoedden en waar vandaan ze hun voedsel haalden. Het is de geschiedenis van mannen die droomden over de rijke Oost, maar die bijna allemaal per vergissing op de Kaap kwamen en de Oost nooit te zien kregen.
Alleen Chief Harry, door de Hollanders Herrie genoemd, zijn echte naam was Autshumao bij het uitstervende ras van de Goringhaicona, had deze dromen niet. Hij en zijn volk werden langzaam verdreven van de Kaap en hadden geen notie van wat de Oostindische Compagnie verder in de wereld uitvrat.
Wat alle vertellende personen wel gemeen hadden waren Eva of de verhalen rond Eva. Chief Harry was Eva’s oom die haar nog terug probeerde te krijgen, maar Eva was te zeer gewend aan de Hollandse gewoonten om nog terug te kunnen. Peter Havgard was chirurgijn en trouwde de jonge Eva. Ze kregen enkele kinderen, maar toen ze op het Robbeneiland tussen de gevangenen moesten gaan wonen, werd Eva doodongelukkig. Hans Michiel, Duitse soldaat in hart en nieren, probeerde haar leven en dat van de kinderen lichter te maken op het vreselijke eiland. Ook Bart Borms probeerde tevergeefs Eva te redden. Later zou hij stiefvader van Eva’s oudste dochter Pieternella worden.
Advocaat Deneyn had geen medelijden met Eva, en eigenlijk met niemand. Hij legde zware straffen op en de zwarten kregen het nog harder te verduren onder zijn rechtspraak dan de witte mensen. Daniel Zaaijman trouwde met Pieternella, zonder ooit Eva zelf te hebben gekend. De schrijver Johannes De Grevenbroek kende noch Eva noch Pieternella. Maar hij haalde al hun verhalen uit de boeken van de administratie.
Zo kwam het verhaal over de Kaap tot stand. Over indianen, edelen, slaven, avonturiers, piraten, gouverneurs en dromers die allemaal meehielpen om Zuid-Afrika te maken wat het nu is: een meltingpot van culturen met een verleden waarbij de blanken het lange tijd voor het zeggen hadden. Het is een boeiend verslag over hoe de Hollanders brutaal een stuk land inpikten, de oorspronkelijke bewoners verdreven en een staat stichtten. Hoe men bouwde, ruilde, hoe men over de zeeën voer, oorlog voerde maar vooral hoe men probeerde het eigen recht te laten zegevieren. Want de straffen waren niet mals in die tijd. Voor een klein vergrijp werd je gekielhaald, ging de zweep erover en kon je met de boeien aan je voeten jarenlang schelpen scheppen op het Robbeneiland dat speciaal voor de gevangenen was ingericht.
Stemmen uit zee is een boeiend relaas over de eerste kolonisten die een kampement tot een heus stadje uitbouwden. Vooral veel Hollanders, maar ook Engelsen en Fransen woonden er. Dan Sleigh is historicus met als specialisatie de Nederlandse koloniale geschiedenis. Misschien ligt daarom het accent op de geschiedenis en niet zozeer op zijn literaire kunnen. De opzet van het boek rond Eva is een origineel gegeven om zo’n omslachtig verhaal van zoveel mensen op papier te zetten. Toch zwem je af en toe in de namen en kleine gebeurtenissen die het boek kenmerken. Want het zijn de verhalen van deze nieuwe burgers die de geschiedenis van de oud Nederlandse kolonie hebben geschreven. Over hun dromen, daden en hun ondergang. Daar tussendoor zie je de geschiedenis van de Oostindische Compagnie die als vorstelijke strategen niet op een leven meer of minder keken en de slavenhandel in de kaart speelden.
Wat zoveel verhalen wel bereiken is dat je je thuis gaat voelen in de Kaap, als was het Coronation Street. Dezelfde karakters komen steeds weer terug in alle hoofdstukken. De levens waren kort maar krachtig, de dromen waren groots, de straffen en dood meedogenloos. Maar in de verhalen en geschriften maakte een ieder geschiedenis.
Zodra je je wat thuis voelt in het verhaal ruik je de zee, de kruiden, maar ook de walmen van brand, de kalkovens. Je voelt de zon genadeloos branden of de regen op je rug striemen. Je voelt de zweep of de kettingen aan je benen, je hoort het kabbelende water of de golven het strand geselen. Je droomt mee om een vrijburger te zijn, om je eigen huis te bouwen, je groentetuin aan te leggen, je verlangt naar een glaasje arak.
Het is een mooi boek voor mensen die van geschiedenis houden en van Zuid-Afrika. Een beetje taai voor mensen die van echte literatuur houden omdat het vertellen helaas niet Dan Sleigh’s sterkste kant is. Jammer, want het vergt een beetje doorzettingsvermogen om iedereen in het boek te leren kennen en te weten dat sommige aanzetten van een verhaal niet doorlopen of dat het verhaal soms springerig verloopt. De gebeurtenissen op zich zijn beeldend en interessant genoeg om een lezer te boeien en het onderwerp natuurlijk ook. Want we kunnen onze zeevarende grootouders best roemen en eren, maar dit verhaal laat zien dat we beslist niet op onze borst mogen kloppen betreffende ons koloniale verleden.
Dan Sleigh – Stemmen uit zee (Eilande, vert. Riet de Jong Goossens) Querido, 2004
Leestips
Wat er van Zuid-Afrika is geworden:
Damon Galgut – De belofte
Nederlanders in Japan:
David Mitchell – De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet
Andere historische romans over pioniers:
Beverly Swerling – Stad van dromen (New York)
Robert Hughes – De fatale kust (Australië)
Wayne Johnston – Kolonie van onvervulde dromen (Newfoundland)
Douglas Galbraith – De rijzende zon (Panama)
Andrea Barrett – De reis van de Narwhal (Noordpool)
Over de wilde jaren in Amerika:
C. Pam Zhang – Al wat goud op de bergen is
Carys Davies – West
Téa Obreht – Achterland
Isabel Allende – Fortuna’s dochter
Elders in de wereld:
Eleanor Catton – Al wat schittert (Nieuw Zeeland)
Richard Flanagan – Het boek van Gould (Tasmanië)
Interessant boek over ontdekkingsreizen:
Gavin Menzies – 1421. Het jaar waarin China de nieuwe wereld ontdekte