Oma kan er wat van
Wit-Russische roman over een jongen die tien jaar in coma was.
Het oorspronkelijk in het Russisch geschreven De ex-zoon van Sasja Filipenko kwam in 2014 uit en won twee jaar later de prestigieuze Russische prijs Roesskaja Premija. Wat opmerkelijk is, want het is maar de vraag of deze anti-Loekasjenko-roman nu nog zo’n pluim van de Russen kan verwachten. Een algemene eerste reactie op dit boek verbindt het verhaal onlosmakelijk met de recente demonstraties tegen het dictatoriale bewind in het Wit-Rusland van Loekasjenko. En de mensonterende streken van deze oer-conservatieve man die zijn macht op wanhopige manier gebruikt. Dat Poetin hem steunt, is zijn enige redding.
Uiteraard heeft de politiek alles met het verhaal te maken. Het kan zelfs als een allegorie gezien worden: De 17-jarige Frantsisk raakt voor tien jaar in coma en wanneer hij ontwaakt, is er helemaal niets veranderd. Loekasjenko, ook wel de laatste dictator van Europa genoemd, probeert zijn staat in coma te houden: zijn onderdanen zo stil mogelijk en wars van veranderingen.
De enige die in het verhaal tegen de coma strijdt is Frantsisk’s oma. Zij voedde min of meer haar kleinzoon op, daar zijn alleenstaande moeder geen tijd had voor kinderen. Oma zorgde ervoor dat Frantsisk op een prestigieuze muziekschool kon studeren en zij gelooft er heilig in dat haar kleinzoon ooit zal ontwaken, ondanks dat alle artsen hem geen enkele kans geven, inclusief de nieuwe man van Frantsisk’s moeder, die ook dokter is.
Want Frantsisk’s moeder is blij eindelijk weer een man te hebben gevonden en draagt hem op handen, ook al wil hij het liefst de coma van haar zoon beëindigen en zet hij haar moeder uit haar huis. Deze nieuwe man is duidelijk een meeloper van het foute regime. Net zoals de oude schoonmaakster in het ziekenhuis, die geen kwaad woord wil horen over haar land. Maar bij haar is het de angst die regeert, want op een dag zal ze eindelijk kleur bekennen.
Frantsisk’s vriend Kobrin is niet zozeer een meeloper, als wel een heel nuchter en voorzichtig iemand. Hij bezoekt zijn goede vriend regelmatig, maar gaat wel met zijn eigen leven door, waartoe al snel ook Frantsisk’s vriendinnetje behoort. Hij is voorzichtig in zijn daden, bang om iets verkeerds te doen in de ogen van het regime. Wanneer Frantsisk uit zijn coma ontwaakt, is hij nog steeds zijn beste vriend.
De personages zijn nog net geen uitvergrote karikaturen, maar er zit wel degelijk wat satire verstopt tussen de regels. Daarom is het ook een heerlijk boek om te lezen. Net zoals Nino Haratischwili Georgië op de kaart zette met haar succesvolle romans, heeft Filipenko met een fraai verhaal Loekasjenko’s Wit-Rusland op de literaire kaart gezet. Het wemelt van de historische feitjes, gelukkig allemaal in het nawoord op een rijtje gezet door vertaler Jan Lodewijk Eshuis, die deze roman met vrolijk borrelende dialogen in spreektaal, op mooie wijze heeft weten te vertalen.
Filipenko mag echter voorlopig niet meer in Wit-Rusland komen, op straffe van opgepakt te worden en wie weet wat dan volgt. Maar dat weerhoudt deze schrijver, journalist en voormalig tv-presentator niet te blijven schrijven en vechten voor vrijheid in zijn land. Hij is als de oma uit zijn verhaal, die verbeten door blijft vechten tegen de coma. De ex-zoon was zijn debuutroman. Erna schreef hij er nog vier. Het laatste woord over Wit-Rusland is nog niet gezegd, net zoals we van Sasja Filipenko vast nog niet het laatste woord hebben gelezen.
Sasja Filipenko – De ex-zoon (Бывший сын, vert. uit het Russisch: Jan Lodewijk Eshuis), Meridiaanuitgevers 2021
Leestips:
Van dezelfde schrijver:
Hetze
Een satire op een dictator:
Andrej Koerkov – De laatste liefde van de president
Onder het Russisch juk:
Nino Haratischwili – De kat en de generaal
Nino Haratischwili – Het achtste leven
Bianca Bellová – Het meer
Pieter Waterdrinker – Poubelle
Sofi Oksanen – Zuivering
Kurban Said – Ali en Nino
Over Albanië:
Lea Ypi – Vrij
Over Roemenië:
Dorian Catalin Florescu – Zaira