Dik en uitzonderlijk
Duitse roman over de jaren 60 in New York en Duitsland rond de tweede wereldoorlog.
Ik houd van stevige boeken lezen. Dit boek telt 668.727 woorden, oftewel een duizend-tal pagina’s (afhankelijk van de uitgave). Zo’n dik epos heb ik nog niet eerder onder ogen gehad. Oorspronkelijk werd dit schrijven Jahrestage in Duitsland in vier delen gepubliceerd: in 1970, 1971, 1973 en in 1983. Ik ben blij dat de Nederlandse vertaling in één boek is uitgegeven. Niets is vervelender als op vervolgdelen te moeten wachten, zoals op De spiegel & het licht, het laatste deel van de trilogie over Thomas Cromwell van Hilary Mantel, waar we acht jaar op moesten wachten. Deze trilogie heeft wel iets gemeen met het verhaal over mevrouw Cresspahl: ik denk dat wanneer de drie Cromwell-delen in één boek verschijnen, het aantal pagina’s ook wel eens heel hoog kan uitvallen, maar wat vooral opvalt is dat beide series boeken een eigenzinnige schrijfstijl bezitten. Het begin is even doorbijten, maar eenmaal aan het onorthodoxe schrijven gewend, dan heb je ook wat.
Een jaar uit het leven van Gesine Cresspahl is geen boek dat je een spannend verhaal in sleurt, zoals bijvoorbeeld de twee dikke pillen Een beknopte geschiedenis van zeven moorden van Marlon James en De welwillenden van Jonathan Littell. Het is een eigenzinnig boek, het magnus opus van de Duitse schrijver Uwe Johnson, die als een soort dagboek praktisch elke dag van een jaar gebruikt om over het leven van Gesine Cresspahl en haar dochter Marie in New York te vertellen, waarbij Gesine veelvuldig terugblikt op haar verleden in Duitsland en haar dochter probeert uit te leggen wie haar voorouders waren.
Zo simpel laat de inhoud zich echter niet beschrijven. De woorden komen van een onzichtbare verteller, die regelmatig van vertelpositie wisselt, commentaar geeft, de hoofdpersonen vragen stelt en tussendoor dialogen en krantenknipsels serveert, die er in gaan als zoete broodjes. Het is nooit helemaal duidelijk wie er aan het woord is. De derde poot van het verhaal, naast het leven van de Cresspahls in New York en in Duitsland, zijn berichten uit The New York Times, die Gesine elke dag leest. Zodoende worden we regelmatig op de hoogte gehouden over hoe de Vietnamoorlog verloopt, maar ook over de dochter van Stalin of andere nieuwswaardige gebeurtenissen, zoals het best wel hoge gehalte aan misdaden in New York. Ook al geven de berichten meestal geen rede tot vrolijkheid, voor de lezer maken ze het verhaal wel kleurrijk.
Ik denk dat dit boek zich niet leent om achter elkaar te worden uitgelezen. Het is een boek om telkens naar terug te keren. Ik sla het open wanneer ik even niets anders te lezen heb en me soms zelfs een beetje heimwee bekruipt naar het leven van Gesine, die op Riverside Drive in Manhattan woont (metro 96th Street op Broadway), met uitzicht op de Hudson. Ze werkt als vertaalster voor een grote bank. Haar kantoorleven roept onherroepelijk beelden op uit de tv-serie Mad men. Je wilt weer even terug naar dat leven in de zestiger jaren, naar de stromen mensen die elke dag naar hun werk gaan, koffie drinken, de torens in verdwijnen. Uwe Johnson, die enkele jaren in New York heeft gewoond, treft de atmosfeer beeldend en neemt je aan de hand, achter Gesine aan, wel of niet begeleid door Marie.
In het noordelijk gelegen Duitse gebied Mecklenburg is het andere koek. Daar komen we in de kleine (fictieve) gemeenschap Jerichow, waar de adel het voor het zeggen heeft, maar wiens macht met de opkomst van het nazisme langzaam afbrokkelt. En waar de joden langzaam verdwijnen. Hier komt Heinrich Cresspahl naar de hand van Gesine’s moeder, Lisbeth Papenbrock, vragen. Heinrich, meubelmaker van beroep, is een vreemde in de regio. Ook hier heeft Uwe Johnson alle tijd genomen voor de beschrijvingen van het leven toen.
Tegenwoordig zetten we een camera op het leven van een familie. Uwe Johnson zette zijn pen in om een leven van een vrouw met dochtertje te creëren. Wat veel boeiender is als een reality live show. Ik heb nog niet eens de helft van dit fraaie boek gelezen. Daarom zal ik het ook niet in één keer bespreken. Dit is een kennismaking met een boek dat vraagt om regelmatig gelezen te worden, een eigenzinnig boek in een boeiende stijl, over een vrouw en dochter, een krant, de jaren ‘60 in New York, de Vietnamoorlog en Duitsland rond de Tweede Wereldoorlog. Een monumentaal geschiedenisboek, dat leest als een heerlijke tv-serie.
Uwe Johnson – Een jaar uit het leven van Gesine Cresspahl (Jahrestage, vert. Marc Hoogma), Van Oorschot 2020
Leestips
Tweede bespreking
Een ander monumentaal Duits boek, over een schrijver op Mallorca:
Albert Vigolais Thelen – Het eiland van het tweede gezicht
Twee andere dikke pillen:
Marlon James – Een beknopte geschiedenis van zeven moorden
Jonathan Littell – De welwillenden
Duitsland na de Tweede Wereldoorlog:
Michael Kumpfmüller – Lotgevallen van een beddenverkoper