There is Magic in the air
Magistrale Engelse fantasie-roman over twee tovenaars in Engeland in de 19de eeuw.
Toveren is een magisch woord. Of we in dat woord geloven is een vraag die veelal met ‘nee’ beantwoord zal worden. Misschien geloven we dan niet in toveren, we kijken wel ademloos toe wanneer een goochelaar zijn kunsten vertoond. De ’tover-boeken’ zoals die van Harrie Potter kunnen niet snel genoeg geschreven worden, net als de films à la In de ban van de ring niet snel genoeg gedraaid kunnen worden. Zelfs een boek als de nu zo populaire thriller De Da Vinci Code van Dan Brown lift mee met deze hedendaagse Magical Mysterie Tour, door de realiteit op losse schroeven te zetten.
Susanna Clarke heeft een andere ’tour’ gepresteerd. Een ’tour de force’. Ze heeft de geschiedenis van de Engelse Magie in kaart gebracht. Het zou een schitterende historische roman kunnen zijn, ware het niet dat het een fantasie-verhaal is, ook al spelen historische feiten en kleine culturele artefacts mee in het verhaal: De Engelse generaal Wellington die Napoleon wist te verslaan dankzij de magie van een tovenaar, De Engelse schrijver Byron die met grote ogen toekeek hoe een tovenaar de meest besproken man van Venetië werd.
Het verhaal zelf gaat over twee tovenaars die heel gewoon uitziende mannen zijn in de Engelse maatschappij van begin 19de eeuw. Ze dragen geen lange gewaden of bont versierde punthoeden, maar zijn respectabele heren die werk zoeken in de branche die ze bestudeerd hebben: de magie.
Meneer Norrell heeft zijn magische kennis opgedaan in allerlei mogelijke boeken. En dat zijn er heel wat, leren we in het verhaal, maar vooral dankzij de vele en uitgebreide voetnoten die de verschillende visies en geschiedenissen optekenen van een hele schare tovenaars en elfen.
Meneer Norrell vindt dat de magie verdwenen is in Engeland en wil er weer nieuw leven in blazen. Zijn allereerste daad om de vele would-be tovenaars (de magische heren van Yorkshire) te overtuigen van zijn kunsten, is alle beelden in de kathedraal van York tot leven te wekken. Vervolgens trekt hij naar Londen waar hij hoopt de regering te kunnen overtuigen hem in dienst te nemen om zo de belangen van Engeland te kunnen dienen. Maar ook daarvoor moet hij zich bewijzen.
Hij krijgt de kans hiervoor door de net overleden, aanstaande vrouw van een minister, lady Pole, weer tot leven te wekken. Voor deze krachttoer heeft hij echter hulp nodig. Hij roept hiervoor een elf op: de Man met het Pluishaar, met wie hij een afspraak maakt, ondanks dat hij weet dat elfen zeer onbetrouwbaar zijn.
Dat elfen niet van die tere sprookjesachtige lieve wezentjes zijn wordt al snel duidelijk in het verhaal. Het zijn wezens die de magie als geen ander beheersen, wraakzuchtig en slim zijn en absoluut niet lief.
De Man met het Pluishaar weet hun afspraak zo te draaien dat Norrell in de problemen komt, maar aan niemand durft te bekennen welk pact hij met de ‘duivel’ heeft gesloten. Het zal hem duur komen te staan.
Hij ontmoet Jonathan Strange die zijn leerling wil worden. Samen duiken ze de boekenwereld van de magie in en langzaam maar zeker beginnen Strange & Norrell opdrachten van de regering aan te nemen. Wanneer Strange besluit om generaal Wellington in Portugal te gaan helpen in de oorlog tegen de Fransen begint daar zijn eigen carrière die tenslotte zal uitmonden in het einde van de onafscheidelijkheid van dit tovenaarsduo.
Jaloezie, haat en nijd leidden tot ruzie. Niet geheel door henzelf veroorzaakt, maar vooral door een achterban die probeert profijt te trekken van de twee beroemde mannen. En ook dankzij de Man met het Pluisbaar, die door zijn pact met mr. Norrell weer tot leven lijkt te zijn geroepen en de twee tovenaars als een grote bedreiging beschouwt.
Zo zit dit forse tovenaarsverhaal vol levendige verhaallijnen en vermakelijke magische momenten. Maar ook vol zedenschetsen van het 19de eeuwse Engeland.
Jonathan Strange & Mr. Norrell is de debuutroman van de Engelse schrijfster Susanna Clarke. Het lijvige boek is erg goed ontvangen door de pers, kwam meteen op de nominatielijsten van zowel de Man Booker Prize 2004 als die van de Guardian First Book Award 2004 en werd door vele recensenten omschreven als een ‘Harrie Potter-verhaal’ voor lezers die deze kinderboeken zijn ontgroeid.
Jonathan Strange & Mr. Norrell is echter veel meer dan een avonturenboek voor volwassenen.
Het is met zoveel overtuiging geschreven dat je soms denkt dat je inderdaad in een historische roman aan het lezen bent. Waarom zou De Ravenkoning niet hebben bestaan, waarom zouden er in dat mythische Engeland geen Elfenwegen hebben gelopen? Net zoals de bewering dat priesters en tovenaars het over het algemeen niet zo goed met elkaar kunnen vinden, heel plausibel klinkt. Ze zijn elkaars concurrenten. De een gelooft in de wonderen van God, de ander in de wonderen van de Magie.
De thema’s liefde, trouw, vriendschap en verraad staan hoog in het vaandel van deze Engelse schrijfster die veel meer deed dan een zoveelste magische roman te schrijven. Ze roept dezelfde sfeer op die Michel Faber in zijn 19de eeuwse roman Lelieblank, Scharlakenrood zo prachtig wist te treffen. Sommige beelden doen heel Dickiaans aan, andere verwijzen naar sprookjeswerelden en weer anderen zijn een fijne zedenschets over Engeland.
Het begin belooft een zeer toegankelijk verteld verhaal, een stijl die ook het 943 pagina’s tellende verhaal wordt volgehouden. Clarke’s verdienste is het echter de verhaallijnen te spekken met kleine amusante beelden die dit sprookjesachtige verhaal heel bijzonder maken.
Het verhaal is verluchtigd met tekeningen van Portia Rosenberg die heel Dickiaans aandoen. De invloed van Daumier en Goya zijn duidelijk aanwezig. Haar voorliefde om boeken te illustreren van klassieke romans zoals die van Olivier Twist, Robin Hood en De Graaf van Monte Christo zullen haar geholpen hebben met veel plezier aan de tekeningen van Jonathan Strange en Mr. Norrell te werken.
Het is een fors boek waar je misschien even over aarzelt erin te beginnen. Maar het is hét boek voor wie echt weer eens wil wegduiken in een andere wereld. Het is hét boek om je de kou buiten te doen vergeten, de tv de rug toe te keren en om je in een lekkere winterstemming te brengen. Net zoals je wel eens zin hebt ’s morgens vroeg weer terug te kruipen in je warme bed, zo heb je zin weer terug te kruipen in het boek als je noodgedwongen bent het boek even te sluiten of wanneer je het uit hebt. Het is hét boek voor Kerst 2004.
Susanna Clarke – Jonathan Strange & Mr. Norrell (Jonathan Strange & Mr. Norrell, vert. Susan Swaan, Xavier Bot en Sandra van de Ven), Vassallucci 2004
Leeslinks
Over 19de eeuws Londen:
Arthur Phillips – Angelica
Wesley Stace – Versleuteld verleden
Michel Faber – Lelieblank, Scharlakenrood
Sarah Waters – Affiniteit
Charles Dickens – Olivier Twist
Een ander boek vol magie en geschiedenis:
Jonathan Levi – Krachtenspel
Twee andere romans met een heel klein beetje magie:
Jonathan Lethem – De Burcht van eenzaamheid
Michael Chabon – De wonderlijke avonturen van Kavalier & Clay
Boeken over toverwerelden:
Michael Chabon – Zomerland
Lewis Carroll – Alice in Wonderland
J.R.R. Tolkien – In de ban van de ring