“Schrijven is reizen wanneer alle wegen op slot zitten.”
Ooit was Perzië het kleurrijke land van Sjeherazade, de vertelster van de beroemde verhalen van Duizend-en-een-nacht. Het land wordt ook wel de bakermat van de menselijke beschaving genoemd. Maar sinds de Iraanse revolutie in 1979 de sjah ten val bracht en het land weer Iran moest worden genoemd, kwamen de ayatollah’s aan de macht met strenge Islamitische wetten. Iran is een van de paar landen in de wereld waar het verboden is om te dansen. Het leven voor vrouwen wordt er steeds beperkter. Zo moeten ze buitenshuis geheel bedekt gekleed gaan, mogen ze niet naast een vreemde man plaatsnemen en zijn ze ondergeschikt aan mannen. Getrouwde vrouwen kunnen enkel reizen met de goedkeuring van hun man.
Een Iraanse die Perzië in haar hart draagt
Veel romans over Iran beschrijven deze politieke omwentelingen en de strijd van vrouwen om in alle vrijheid adem te kunnen halen in een land waar de straten worden gecontroleerd door een fanatieke zedenpolitie die erop toeziet dat vrouwen de strenge wetten naleven.
De Nederlands-Iraanse schrijfster Sholeh Rezazadeh pakt de boel anders aan. Ze begraaft haar meningen diep onder verhalen, zoals Sjeherazade dat ook deed. Woorden laat ze over papier rollen alsof ze een Iraans gedicht uitpakt. Hoe wreed het leven in Iran voor een vrouw ook kan zijn, Rezazadeh blijft een Iraanse die Perzië in haar hart draagt. Ze haalt schoonheid naar boven uit een land dat voor zoveel mensen een gouden kooi is.
Een zittende kat op een blauw kussen
In deze novelle gaat haar alter ego, een studente geneeskunde, op reis met de trein. Van Tabriz (waar de schrijfster is geboren), naar Mashhad, waar ze een literaire prijs in ontvangst moet nemen. Schrijven is reizen wanneer alle wegen op slot zitten, schrijft ze op een van de pagina’s. Daarom kiest ze voor een flinke omweg via de havenstad Bandar Abbas. Van noord naar zuid naar oost. Een verhaal als een treinreis.
De kaart waarover de treinsporen zijn aangelegd is een zittende kat op een blauw kussen. Wanneer je goed naar de kaart van Iran kijkt, zie je inderdaad een snorrende poes zitten, tussen twee blauwe zeeën. De kat kun je dichtklappen.
Dansen in de trein
Als reisgezelschap kiest ze voor een imaginair kind, wat bewegingsvrijheid geeft aan het verhaal: een kind rent, lacht, speelt en is vooral onbevangen nieuwsgierig, zonder de wetten te kennen waarnaar de volwassenen zich moeten plooien. Het is het duveltje in je hoofd die je aanmoedigt grenzen over te gaan.
Op de tweedaagse reis krijgt de vertelster een nachtje gezelschap van een oma en haar kleinkind, die zeker weet dat ze na haar afstuderen niet in het land wil blijven waar de man het voor het zeggen heeft. Een medereiziger, een onbekende man, biedt haar later aan om van de schoonheid te proeven van een sterrennacht in de woestijn en in een latere trein nestelen vijf vrouwen zich in de coupé van de vertelster, doen de deur op slot en dagen uit tot dansen.
De reis voert langs slaperige dorpen, door de woestijn, langs de beroemde windvangers in Yazd of Kashan (eeuwenoude airconditioners gevat in fraaie torens) en langs schepen dobberend op het water aan de straat van Hormuz in het kleurrijke Bandar Abbas, waar een vrouw op het strand visjes vangt. Na tweeduizend kilometer eindigt de reis in Mashhad, waar overheerlijk eten en prijzen worden uitgereikt.
Een klein juweel
De Iraanse Sholeh Rezazadeh (1989) schreef als kind al gedichten, maar studeerde geneeskunde in Tabriz, tot ze in 2015 door de liefde naar Nederland werd geroepen. Het is ongelooflijk dat ze in die korte tijd zo snel en goed Nederlands leerde. Al in 2021 kwam haar succesvolle, in het Nederlands geschreven roman De hemel is altijd paars uit, in 2023 gevolgd door Ik ken een berg die op me wacht. Een jaar later volgde de dichtbundel Neem ruim zei de zee. En dan is hier een kleine treinnovelle die tussen een roman en dichtbundel in schommelt.
Rezazadehs woorden rijgen zich aaneen als warme stenen kralen voor een kleurrijke ketting. Haar zinnen zijn op zoek naar schoonheid. Deze novelle is een klein juweel voor reizigers, maar ook voor mensen die liever vanuit een comfortabele stoel het ritme van de trein onder hun voeten voelen, terwijl het politieke stof eventjes opvliegt om watschatten van Iran te onthullen.
Sholeh Rezazadeh – De wind vindt altijd zijn weg, Ambo Anthos 2024
Leestips
Wat meer over die oeroude wieg van menselijke beschaving (Irak):
Elif Shafak – Er stromen rivieren in de lucht
Perzië en Iran:
Kader Abdolah – Het pad van de gele slippers
Vrouwen en Iran:
Gina B. Nahai – Het noodlotskind
Yasmin Crowther – Een keuken in saffraan
Sprookjes van Duizend-en-een-nacht opnieuw verteld:
Nagieb Mahfoez – Arabische nachten en dagen