Er waren eens twee oude mannen…
Duitse roman over een Roemeens dorp en de verdwijning van een
pastoor en een onderwijzeres.
Ruim twaalf jaar bezocht de Duitse journalist/fotograaf Rolf Bauerdick Roma zigeuners in Europa, vooral in midden en Oost-Europa, maar ook in Spanje, Portugal en Frankrijk. Zijn fotodocumenten bestaan uit wel 15.000 foto’s. Zijn vele contacten met de Roma inspireerden hem tot het schrijven van dit onderhoudende boek, waarin de nijpende levensomstandigheden van de Roma in Roemenië weliswaar aan bod komen, maar waarin het geweldige fantasieverhaal van twee dikke vrienden, de grootvader van de verteller, Ilja Botev, en zijn Roma-vriend Dimitru Gabor, de boventoon voert.
De twee heren zijn behoorlijk eigenzinnig: Ilja runt de plaatselijke winkel van een afgelegen bergdorpje Baia Luna. Je kunt er alleen de meest noodzakelijke dingen krijgen en ’s avonds wordt de winkel in een cafeetje omgetoverd. Dimitru Gabor is het hoofd van de Roma-clan die in het dorp woont. Sinds het ongeluk waarbij Dimitru Ilja’s dochter redde, maar zijn vader verloor, zijn de twee dikke vrienden. Dimitru houdt zich bezig met de heilige geschriften en heeft praktisch zijn intrek genomen in de bibliotheek op de pastorie.
Kleinzoon Pavel Botev vertelt hoe de gebeurtenissen hem inspireerden tot het meegaan in de fantasieën van zijn grootvader en Dimitru, sterker nog, tot het stimuleren ervan, wat niet zonder gevolgen bleef.
Het dorp Baia Luna bleef lange tijd verschoond van de activiteiten van de communistische partij. Eigenlijk ging de donkere geschiedenis van de revolutie, de Securitate en de grote Conducator praktisch aan het dorp voorbij. Maar toch kreeg de genadeloze politiek grip op het onwetende dorp, dat niet aan de moderne tijd kon ontkomen.
Alles begon op 5 november 1957 toen de geruchten de ronde deden dat het Russische ruimtevaartuig Spoetnik over zou komen vliegen. Het is de verjaardag van Ilja, een traditioneel drankfeest dat iedereen in het dorp viert. De fantasieën van Ilja en Dimitru slaan op hol en ze proberen te bedenken waarom er een wedren is tussen Amerika en Rusland om de ruimte te veroveren. Dimitru vindt die reden en zo ontstaat het verhaal over hoe de Madonna op de maan belandde.
Het is een bijzonder vermakelijk verhaal over Maria (Madonna) en de ruimtevaart. Op de achtergrond echter speelt de harde werkelijkheid van de na-oorlogse geschiedenis van Roemenië. Eerst viel het land onder de communist Gheorghe Gheorghiu-Dej, die zich langzaam van Rusland probeerde los te maken. Vervolgens kwam Ceausescu aan de macht. Hoewel Bauerdicks verhaal zich in een fictief land afspeelt, is het wel duidelijk om welk land het gaat: in een land waar tegenstanders van de overheid en willekeurige burgers met tienduizenden verdwenen en waarvan de laatste dictator en zijn vrouw door het volk werden berecht.
Hoewel in het afgelegen Baia Luna de politieke drama’s maar mondjesmaat doordrongen en het leven zijn gewone, ouderwetse gangetje bleef gaan, bleef het politieke geweld niet altijd buiten de deur. De pastoor wordt vermoord en zijn lijk wordt verdonkeremaand en de onderwijzeres Barbulescu verdwijnt. Pavel is dan zestien en voelt zich verantwoordelijk voor veel dat misging. Bovendien kan hij de laatste woorden die Barbulescu tot hem richtte niet vergeten: “Jaag deze man naar de hel. Vernietig hem!”. Hij neemt het dan ook op zich om uit te zoeken waar de pastoor is gebleven en waarom Barbulescu is verdwenen.
Dankzij de waanbeelden van Ilja en Dimitru, die menen Maria op de maan te moeten redden, kan Pavel zijn zoektocht voortzetten en zint hij op ideeën om de laatste woorden van Barbulescu uit te voeren.
Het verhaal is onderhoudend geschreven en heeft een licht satirische toon. Bauerdick heeft de tijd in zo’n afgelegen dorp uitstekend kunnen vangen: het dorp Baia Luna had wel bijna op de maan kunnen liggen, zo langzaam druppelt de moderne tijd er binnen. Nieuwe technieken van fotografie, televisie en de ruimtevaart stellen de bewoners voor raadselen. De geruchten over het verre land van Amerika, tot de communisten uitgeroepen tot vijand nummer één, nemen mythische proporties aan. En zelfs de verhalen over het ellendige communistische regime worden afgedaan als stadse streken.
Het communisme en het hardhandige regime van Ceausescu kunnen niet rekenen op de sympathie van de schrijver en worden in al hun clichés weergegeven. De wraak van Pavel is spannend, soms een beetje saai, want het staat tenslotte in de schaduw van die geweldige fantasie van Ilja en Dimitru over hoe Maria uit handen kon blijven van de Russen. Hoe de Madonna op de maan belandde is een verrassend boek dat kan wedijveren met het succesvolle De schaduw van de wind van Carlos Ruiz Zafón. Het is onderhoudend geschreven en een origineel verhaal over de tijden van de Koude Oorlog achter het ijzeren gordijn.
Rolf Bauerdick – Hoe de madonna op de maan belandde (Wie die Madonna auf den Mond kam, vert. Meindert Burger), Mouria 2010
Leeslinks
Over een opa die gek was op raketten:
Michael Chabon – Maangloed
Over een Russische astronaut:
Jed Mercurio – Omhoog
Onderhoudende verhalen uit barre tijden:
Carlos Ruiz Zafón – De schaduw van de wind
Louis de Bernières – De oorlog van Don Emmanuels edele delen
Junot Diaz – Het korte maar wonderbare leven van Oscar Wao
Nathan Englander – Het Ministerie van Buitengewone Zaken
Tariq Goddard – Hommage aan een vuurpeloton
Bohumil Hrabal– Ik heb de koning van Engeland bediend
Andrej Koerkov – De laatste liefde van de president
Jonathan Safran Foer – Alles is verlicht