‘God zond de aardappelziekte, Engeland creëerde de hongersnood’
Ierse roman over de omzwervingen van een jonge vrouw in het hongerende Ierland.
Donegal, Ierland. Het is 1845. De moeder van de veertienjarige Grace Doyle knipt Grace’ haren af, kleedt haar in mannenkleren en zegt dat ze klaar is om de wijde wereld in te trekken: ze kan vast wel ergens werk vinden. Grace heeft een vermoeden waarom haar moeder haar het huis uit wil en gaat op pad. Ze wordt gevolgd door haar jongere broertje Colly die niet zonder zijn zus wil. En zo beginnen twee kinderen aan een tocht door het Ierse land, een karweitje hier, een kleine diefstal daar, geen idee hebbend dat ze een van de zwartste pagina’s van de Ierse geschiedenis binnenwandelen: an Gorta Mór, oftewel de Grote Honger, die vijf jaar zou duren.
Diep de hel in
Grace zal spoedig alleen de wegen moeten bewandelen, ook al laat Colly haar niet los. Grace vindt werk bij de wegenbouw en ontmoet daar Bart, een jongeman die weliswaar een verschrompelde arm heeft waar ook niet alle vingers aan zitten, maar verder heel goed zijn mannetje staat in de ruige wereld van een verloederende en hongerige wereld.
Het is met hem dat ze verder zal trekken, diep de hel in. Ze vormen bendes met anderen, overvallen de rijken die het aan niets ontbreekt en duiken steeds dieper een wereld in waar de doden zich langs de wegen opstapelen en het eten steeds schaarser wordt.
Een volk op drift
Paul Lynch zorgde vorig jaar met zijn in het Nederlands vertaalde Lied van de Profeet voor een verrassing met het verhaal over een fascistische toekomst die zó nabij is, dat het verhaal daarom behoorlijk angstaanjagend aan deed. Zijn andere vier boeken betreffen het verleden van Ierland en verhalen over emigratie. Na zijn debuutroman over een massagraf van Ierse immigranten in Amerika (Red Sky in Morning) en een boek over een naar Ierland terugkerende emigrant (The Black Snow), verscheen Grace. Deze derde roman vertelt over de vreselijke hongersnood die één tot anderhalf miljoen mensen het leven kostte, maar ook miljoenen mensen het ruime sop over joegen om te emigreren. Grace is weliswaar ergens anders voor op de vlucht, maar via haar omzwervingen krijgen we heel wat beelden voorgeschoteld over deze hongersnood die Ierland voor meer dan de helft liet leeglopen.
‘God zond de aardappelziekte, Engeland creëerde de hongersnood’
De Ierse nationalistische schrijver John Mitchel zei in een van zijn stukken over de hongersnood: ‘Inderdaad, God zond de aardappelziekte, maar Engeland creëerde de hongersnood’. Dit gezegde werd beroemd en is overal tussen de regels in het verhaal te vinden. De rijke Engelse lords die het merendeel van de Ierse landerijen opkochten en vervolgens het land op grandioze manier uitknepen, zorgden ervoor dat de bevolking in rap tempo verarmde en het land rijp werd voor de ramp. Boeren werden van hun land verjaagd als ze niet konden voldoen aan de veel te hoge belastingeisen, zeker toen de aardappelziekte een einde maakte aan een rijke aardappelcultuur. Het waren voornamelijk de armen die bezweken onder de honger en alle ziekten die de honger met zich mee bracht, terwijl Engeland zelfs toeliet dat de Ierse voedselexport gewoon doorging.
Één langgerekte avonturenroman
Grace slaat zich eerst als jongetje door een wereld vol op drift geraakte mensen. Onder de bescherming van Bart wordt ze langzaam volwassen én een vrouw. Ze is zich bewust van de gevaren voor een vrouw, leert van zich af te schoppen en probeert haar wapen altijd bij de hand te houden.
Eerst is het vooral haar broertje Colly met wie ze praat. Hij is haar geweten en waarschuwt haar voor naderend gevaar of vreemde individuen. Bovendien blijft hij maar vragen stellen: over het leven, de wereld en alles en iedereen die ze tegenkomen. Soms op speelse manier, zelfs met grappen.
Bart is het sociale geweten die de verhoudingen tussen rijk en arm op scherp zet. Hij vindt het niet erg om de rijken te beroven, ook al is hij tegen te veel geweld. Maar in de tijden dat ze leven komen ze daar niet onderuit. Heel wat wanhopige mensen dwalen door het land op zoek naar eten. En zo is het verhaal één langgerekte avonturenroman waarin goed en kwaad elkaar voortdurend voor de voeten lopen.
Een krachtig portret van een rampzalige tijd
Net als Lynch’ vijfde roman Het lied van de profeet is Grace een somber boek (zijn vierde roman Beyond the Sea over twee schipbreukelingen klinkt ook niet zo vrolijk). In het begin ga je mee met de ellende, louter en alleen omdat er tussendoor zoveel moois wordt geschreven: Lynch komt vaak met verrassende beeldtaal en ontroerende innerlijke gedachten, waarvan vooral de monologen met Colly af en toe voor verlichting zorgen. En uiteraard is er de stille hoop op wat positiviteit. Maar het verhaal had best wat korter gemogen. De op een gegeven moment stagnerende diepe ellende in de dorpjes en steden brengt geen echte ontwikkeling in het verhaal.
Paul Lynch won allerhande prijzen, waaronder de Booker Prize 2023 voor Het lied van de profeet. In zijn boeken zet hij talloze vragen tegenover de Ierse geschiedenis: over het leven, de politiek, de mensen die zoveel ellende in de ogen moeten kijken. Een schrijver die begaan is met het lot van de Ieren. Grace is een krachtig portret van een rampzalige tijd, maar het stemt somber, ondanks de fraaie randjes van zijn mooie schrijven. Grace won onder andere de Walter Scott Prize for Historical Fiction (2018).
Paul Lynch – Grace (Grace, vert. Lidwien Beckmann en Tjadine Stheeman), Prometheus 2025
Leestips
Van Paul Lynch:
Lied van de profeet
Honger:
Aki Ollikainen – Witte honger
Ierse emigranten:
Colm Tóibín – Long Island
Zwerven door de geschiedenis:
Percival Everett – James