Een moderne renaissance
Bejubelde historische roman over Thomas Cromwell.
Wolf Hall is de naam van het landgoed van de familie Seymour (in Wiltshire, Engeland), nu bekend geworden als titel van de historische roman van Hilary Mantel. In deze roman wordt het landgoed slechts enkele malen genoemd en pas op het eind, wanneer koning Henry VIII op reis gaat, met Thomas Cromwell in zijn voetsporen, komt Wolf Hall in zicht.
Was de roman simpelweg naar zijn hoofdpersoon vernoemd – Thomas Cromwell – dan was het boek voor een heleboel mensen vast minder aantrekkelijk geweest: Cromwell wordt in de meeste geschiedenisboeken als een hardvochtige man weergegeven, die bijvoorbeeld schuld had aan de vernietiging van veel kloosters. Bekijken we een portret van Cromwell, geschilderd door Hans Holbein jr, een beroemd Duitse portretschilder uit de 16de eeuw, dan zien we een strenge, stijve man, bij wie je niet graag op het matje zou willen worden geroepen.
Hilary Mantel echter heeft de stijfheid van het portret – kenmerk van de noordelijke renaissance – overboord gegooid en is aan het kneden gegaan met woorden: een wonderbaarlijke, constante woordenstroom over het doen en laten van Cromwell is het resultaat en Cromwell lijkt het stof van de geschiedenis van zich te hebben afgeschud en stapt in vol en kleurrijk ornaat te voorschijn, met een onbekende eigenschap: gek op zijn gezin, bestaande uit familieleden, adoptiefzonen en jongens die hij opleidde. Dat is Cromwell’s humanitaire gezicht en verder is het slecht uit te maken wie nu goed of wie nu slecht is in de turbulente tijd aan het hof van Henry VIII in Engeland.
Dit eerste deel van een geplande trilogie (het tweede deel is Het boek Henry), spelend tussen 1500 en 1535, draait eigenlijk maar om één ding: het legaliseren van het huwelijk van Henry VIII met Anna Boleyn. Hiervoor wilde Henry VIII zijn vorige huwelijk met de Spaanse Catherina van Aragon teniet laten verklaren. Zij was de weduwe van zijn broer Arthur, die jong stierf, en Henry VIII beweert dat hij nooit de vrouw van zijn broer had mogen trouwen, dus is het huwelijk ongeldig. Maar zelfs in die tijd, én voor een koning, was dat niet zo makkelijk: er moest toestemming van de paus komen, en laat die paus nu net een gevangene zijn van de broer van Catherina, die helemaal geen afstand wilt doen van haar man en haar titel als Koningin van Engeland.
En zo probeert Henry VIII met de hulp van zijn raadsman Thomas Cromwell de wetten naar zijn hand te zetten en de invloed van de Roomse kerk te beperken: Henry wil zelf als hoofd van de kerk optreden en bewerkstelligt dan ook de scheiding van de katholieke kerk en die van de Kerk van Engeland. In het gekonkel en gedoe om dit te bereiken, sneuvelen natuurlijk de nodige mensen, want in die tijd kon je om het geringste een verrader worden genoemd, en als bijvoorbeeld de koningin de pik op je had, zoals bijvoorbeeld op Thomas More, dan viel er weinig te redden en riskeerde je de strop of nog veel erger.
Leven aan het hof van Henry VIII leek levensgevaarlijk, want voor je het wist was iemand wel een complot tegen je begonnen en kon je je landhuizen en landerijen inleveren, verhuisde je naar de Tower, of kostte het je leven.
Maar ook buiten het hof was je niet veilig: zo was er de profetische non Elisabeth Barton, die tegen het nieuwe huwelijk van de koning predikte en zo de dood over zichzelf afriep. Met haar ‘verraad’ trok ze tientallen andere mensen mee in haar val, die werd voltooid met het hellevuur (brandstapel).
Thomas Cromwell werkte eerst voor kardinaal Wolsey, maar toen die in ongenade viel, wist hij zich heel handig naar de kringen rond de koning te manoeuvreren en zo een vertrouwenspositie aan het hof te krijgen. Zijn ster rees zo snel, dat mensen zich wel eens afvroegen hoe een gewone man zonder adellijke titels zo snel een vertrouweling van de koning kon worden. Hilary Mantel laat dan ook een uitgekookte man zien, die probeerde boven het gekonkel te staan, maar zelf als de beste politicus wist te krijgen wat hij wilde.
En zo komen we weer bij Hilary Mantel, die spelenderwijs dit hof van gekonkel en gedoe op originele wijze heeft beschreven: door de ogen van Cromwell, die alles vanaf een afstand gadesloeg en rustig zijn tijd afwachtte. Veel – en vaak onderhoudende – dialogen schilderen in rap tempo een impressionistisch beeld waarin we Cromwell volgen tijdens zijn bezoeken aan kardinaal, koning, koningin en gevangen staatslieden, of tijdens zijn verblijf thuis temidden van familie en vertrouwelingen, waar hij zichzelf afvraagt hoe de wereld in elkaar steekt en hoe hij daarin moet passen.
Zijn leven ontvouwt een tijd waarin verraad, wraak, liefde en vriendschap zo dicht op elkaar staan dat je nooit kunt voorspellen wat de volgende dag brengt. Maar Cromwell’s blik vertelt niet alleen over het hofgekonkel uit de geschiedenisboeken, maar ook over wat er gegeten en gedronken werd, in welke kleding men liep, welke sieraden werden gedragen en welke kleden of portretten er tegen de wand hingen. Net zoals over de zo bekende Engelse regen en de donkere tijd met vochtige, koude vertrekken en grote, knisperende houtvuren.
Het is even wennen aan de schrijfstijl van Hilary Mantel, maar wanneer je eenmaal het ritme te pakken hebt, is er geen stoppen meer aan en wil je in één ruk tot het einde doorlezen. Laat je bij de hand nemen door Hilary Mantel en je leiden door deze vroege en bonte tijd aan het Engelse hof, waar met onderhoudende dialogen een vette knipoog wordt gegeven naar deze serieuze geschiedenis.
Hilary Mantel – Wolf Hall, (Wolf Hall, vert. Ine Willems), Signatuur 2010
Leestips
De andere delen van de serie over Thomas Cromwell:
Het boek Henry
De spiegel & het licht
Andere boeken van Hilary Mantel:
Voorbij het zwart
Vrijheid
Intriges aan het hof:
Eva Bentis – Schaduw van de avond
Per Olov Enquist – Het bezoek van de lijfarts
Over een andere Engelse staatsman:
Rebecca Hunt – Meneer Chartwell