Op weg naar het schavot
Derde deel van trilogie over de Engelse staatsman Thomas Cromwell.
Soms word je niet vrolijk van lezen, zeker wanneer je drie zware boeken achter elkaar leest. De bannelingen van Christina Baker Kline is een boek vol ellende, over vrouwen in het vroeg koloniale Australië. Het zwarte koninkrijk van Szczepan Twardoch over het joodse getto in Warschau ten tijden van de Tweede Wereldoorlog is inktzwart en tenslotte het derde deel van de trilogie over Thomas Cromwell (1485 – 1540), De spiegel & het licht, van Hilary Mantel gaat over onzekere tijden aan het Engelse hof van Hendrik de Achtste (1491 – 1547). Boeken over periodes waarin je je leven niet zeker was. Stal je een brood in Londen, dan had je kans dat je in Australië eindigde, waar zeker vrouwen niets in te brengen hadden; was je joods, dan was je ten dode opgeschreven toen de nazi’s aan de macht waren in Europa; ten tijden van Henry VIII kon je, zelfs als vrouw van de koning, om het minste in ongenade vallen. Onthoofding was toen nog een van de mildere straffen, te prefereren boven de brandstapel of te worden gevierendeeld.
Maar hoeveel akelige dingen er ook gebeurden ten tijden van Henry VIII, en hoezeer Thomas Cromwell ook werd verguisd, de Engelse schrijfster Hilary Mantel heeft er een opzienbarende reeks boeken over geschreven, waarbij spot en humor alles heel draaglijk maken. Ze heeft een hypnotiserende schrijfstijl ontwikkeld, die je spelenderwijs door de geschiedenis leidt, aan de hand van een man die door Mantel zo menselijk wordt gemaakt, dat je zelfs sympathie voelt voor de ‘Hamer der monniken’.
Wolf Hall en Het boek Henry waren de eerste twee delen, waarin we kunnen lezen hoe de zoon van een wrede smid, Walter, na zijn leerrijke ervaringen in Italië en Vlaanderen in dienst komt bij een bisschop, waar hij het leven aan het hof en de koning leert kennen. Vervolgens treedt Cromwell – deze smidszoon – zelfs toe tot het hof en wordt de rechterhand van de koning.
Niemand was veilig aan het hof. Hoe goed je ook denkt je koning te dienen, je moet rekening houden met je vijanden, die er alles aan doen om je in een kwaad daglicht te krijgen. Hoe machtiger Cromwell werd (hij schopte het tot tweede machtigste man van het Engelse koninkrijk), hoe meer vijanden er op zijn weg verschenen. En zo gaat dit laatste deel over de val van Cromwell, die op 28 juli 1540 in de Tower werd onthoofd.
Je weet waar het verhaal heen gaat, Mantel is redelijk trouw aan de geschiedenis. Je hebt ook een vermoeden welke zaken Cromwell ten laste zullen worden gelegd (teveel bemoeienissen met de dochter van de koning en het uitkiezen van een verkeerde nieuwe vrouw voor de koning). Maar het verhaal is dusdanig geschreven, dat je geen tijd hebt om vooruit te denken, want Hilary’s woorden zijn verslavend en werken net zo rustgevend als het tv-programma Rail away over treinen in Europa: in een magisch ritme wordt verteld over Cromwell en zijn opportunistische verslag over de wereld om hem heen. Vol intriges, haat, verraad en heel soms een spatje liefde, maar wel dusdanig verteld dat het blijft intrigeren, ook al raak je soms wel eens de weg kwijt in het verhaal dankzij de vele personages.
Het derde deel begint met een magisch vertelde scene over de onthoofding van Anne Boleyn, Henry’s tweede vrouw. Juist door opmerkelijke details en het feit dat Cromwell de beul wil bedanken en dan snel wil ontbijten, maken deze tragische gebeurtenis heel draaglijk. Het stoort later ook niet dat Cromwell zelf de hand heeft in vele arrestaties en gruwelijke vonnissen, noch dat hij kloosters inpikt en vernietigt. Zo dendert het verhaal voort: een constante stroom woorden, innerlijke gedachten en beschouwingen die Mantel Cromwell toedenkt. Over een tijd waarin het geloof, Rome, een keizer en koningen als volleerde schaakspelers hun pionnen door Europa schoven. Over een tijd waarin je zo voor ketter of heks kon worden uitgemaakt en het schavot op je wachtte. Mantel’s woorden bieden genoeg beelden voor een fraaie film, ook al zal het aanschouwelijk stellen van de vele executies en moordpartijen op een filmdoek minder makkelijk te verteren zijn dan in een boek.
Mantel heeft van Cromwell een mens gemaakt, om wie veel lezers zullen treuren. Ik geloof niet dat ik Cromwell graag als tegenstander had gehad. Een wraakzuchtig man, een ongegeneerde lekkerbek, een bon vivant die zich de rijkdom goed liet smaken. Je zou bijna denken dat hij Mantel ruimschoots heeft betaald om hem zo prachtig neer te zetten.
Hilary Mantel – De spiegel en het licht (The Mirror & the Light, vert. Harm Damsma en Niek Miedema), Meridiaan 2020
Leestips
Van dezelfde schrijfster:
Voorbij het zwart
Wolf Hall
Het boek Henry
Een veiliger oord (deel 1)