Het verleden van je af schrijven
Franse en onthullende autobiografische roman als afrekening voor het verleden.
Niets is vervelender als navelstarende autobiografieën. In Een Russische roman is echter niet veel navelgestaar te bekennen. Sterker nog, het verhaal geeft niet veel ruimte voor sympathie voor de schrijver: drinkgelagen in Rusland, het aan de openbaarheid prijsgeven van een familiegeheim dat zijn moeder angstvallig verborgen hield en het wel zeer intieme verhaal van een aflopende relatie met een vriendin.
Het geheim van Carrère’s moeder betrof zijn Russische grootvader, die vanuit Rusland naar Frankrijk (Bordeaux) kwam en tijdens de Tweede Wereldoorlog met de Duitsers sympathiseerde. Toen de oorlog was afgelopen, werd hij meegenomen door een groep gewapende mannen, waarna nooit meer iets van hem vernomen werd.
Was het de verdwijning van zijn grootvader die Carrère aantrok in de vondst van een Hongaarse soldaat, András Tomas, die 53 jaar anoniem verbleef in een psychiatrische inrichting in het Russische Kotelnitsj, voordat hij terug werd gehaald naar Hongarije? Als jongeman van 18 werd András Tomas voor het Duitse leger geronseld, drie jaar later werd hij krijgsgevangene, waarna niets meer van hem werd vernomen en zijn familie dacht dat hij dood was. Carrère trok ervoor naar Kotelnitsj en maakte er de korte filmdocumentaire ‘Terug naar Kotelnitsj’.
In dit boek doet hij een verslag van zijn draaidagen in Kotelnitsj, waarin András Tomas echter niet meer centraal staat, maar Emmanuel Carrère zelf, met zijn twijfels over de film, zijn leven, zijn verhouding met zijn moeder, de familiegeschiedenis, het verlangen naar Sophie, zijn nieuwe liefde die is achtergebleven in Parijs, en de nachtelijke ontmoetingen die de filmploeg had tijdens zuippartijen in de kroeg. Het avontuur in het groezelige Kotelnitsj, met zijn boerse bevolking, zette aan tot een afrekening: Carrère vond dat het tijd werd dat hij de spoken uit zijn verleden achter zich liet, waaronder ook het geheim van zijn ‘foute’ grootvader, een familielid die zijn moeder zo graag verborgen had willen houden.
De worsteling met de vloek, die volgens Carrère over zijn familie hing, gaat samen met het afscheidnemen van Sophie, ook al geen gewone geschiedenis. Carrère probeert de liefde terug te winnen, onder andere door een gewaagde erotische brief aan haar te schrijven, die hij publiceert in de Franse krant ‘Le Monde’ en die Sophie wordt geacht in de trein te lezen als ze Carrère ergens op het platteland gaat bezoeken bij vrienden. Deze brief loopt echter uit op een catastrofe en betekent het definitieve einde van de relatie.
Vooral in deze afbrokkelende relatie leren we Carrère kennen als een explosieve, jaloerse man die niet flexibel is. Zelden zijn de slechte eigenschappen die bij mensen bovenkomen in tijden van scheiding zo eerlijk beschreven.
Maar ook Carrère in Kotelnitsj is niet echt sympathiek te noemen. Hij drinkt veel te veel en in de ontmoetingen met Anja en haar KGB-vriend Sasja geeft Carrère af en toe ook blijk van wat gemene trekjes.
De donkere, zwaarmoedige sfeer van het modderige Kotelnitsj raak je in het gehele boek niet kwijt. Die zit namelijk opgesloten in de schrijver zelf en doet zijn Russische bloed borrelen. Of het nu is tijdens een film draaien, in de relatie met Sophie of die met zijn moeder, de depressiviteit is alom aanwezig.
Met het schrijven van dit boek, opgedragen aan zijn moeder, hoopt Carrère een punt te hebben gezet achter zijn zwartgallige verleden. Op zijn allerlaatste dag in Kotelnitsj – hij is er dan al voor de derde keer, ditmaal om dit boek af te schrijven – legt hij zijn pen weg en hoopt daarmee ook de spoken uit het verleden van zich af te hebben geschreven. Naar Kotelnitsj zal hij nooit meer terugkeren.
Of de moeder van Carrère (Hélène Carrère d’Encause, lid van de Académie Française en afgevaardigde voor het Europese parlement) blij is geweest met dit boek, is maar de vraag. Ook Sophie gaat met de billen bloot. En tenslotte heeft Carrère ook een zeer intiem boekje over zichzelf opengedaan, wat natuurlijk wel zijn eigen keuze was.
De lezer komt er het beste vanaf, want Een Russische roman is wel weer zo’n intrigerend boek van Carrère waar het leven wordt beschreven aan de rand van vervreemding. Carrère houdt van bizarre verhalen, zoals dat van András Tomas, of dat van de man die 18 jaar lang een dubbelleven leidde en toen dat dreigde uit te komen, zijn hele gezin uitmoordde (De tegenstander), of van de man die zijn snor afscheert, waarna niemand dit lijkt op te merken (Op drift).
Het is dus logisch dat Carrère het mysterie rond de verdwijning van zijn opa in een van zijn boeken heeft opgepakt. Het is ook logisch dat de gruwelijke moord op Anja er een plek in heeft gevonden, en de zelfmoord van een neef van hem. En het is ook logisch dat een bizarre poging om de liefde terug te winnen, de gepubliceerde erotische brief in de ‘Le Monde’, er een rol in speelt.
Carrère is niet zomaar een schrijver; hij is ook filmcriticus en scenarioschrijver, bezigheden die hem van het gebaande literaire pad doen dwalen, literaire avonturen tegemoet. ‘Autofiction’ is de nieuwe literaire term, in 1977 door de literaire criticus Serge Doubrovsky gelanceerd, voor het smeden van autobiografische gebeurtenissen tot één nieuw geheel. Carrère’s fictieve boeken zijn intrigerend, deze gewaagde autofictie raakt je in de ziel.
Emmanuel Carrère – Een Russische roman (Un roman russe, vert. Marianne Kaas), De Arbeiderspers, 2009
Leeslinks:
Van dezelfde schrijver:
Op drift
Autobiografisch schrijven en Rusland:
Pieter Waterdrinker – Tjaikovskistraat 40
Autobiografische literatuur:
Hanif Kureishi – Mijn oor aan je hart
Catherine Millet – Het seksuele leven van Catherine M.