Het lot beslist
Sloveense roman over een eigenzinnige vrouw in Joegoslavië tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Het is oorlog. Meerdere partijen zwermen door Kroatië: Serviërs, Engelsen, Duitse bezetters en partizanen. Er heerst een zekere spanning tussen de partijen, het strijdtoneel is echter nog elders, het leven is nog leefbaar. Men hoopt de oorlog uit te kunnen zitten in een gebied waar de steden nog funktioneren en het land nog ongerept. Een strategie is de Duitsers als vriend te houden, maar in het geheim de partizanen te steunen. Gevaarlijk spel. Iemand hoeft maar één beoordelingsfout te maken, de boel op te jutten en je hangt.
Het is een prachtige roman die benadrukt hoe stom het leven kan lopen. Het gaat over Veronika, een vrouw uit goede familie, getrouwd met een rijke industrieel. Het boek begint bij een Servische officier in krijgsgevangenschap die zich afvraagt of hij haar ooit weer gaat zien. Hij kreeg de opdracht haar te leren paardrijden en er bloeide een grote liefde uit op. Veronika, niet bang voor schandalen en uitdagingen, verliet haar man en luxe leven om aan de zijde van deze officier te leven. Maar toen haar man een kasteeltje niet ver van Ljubljana kocht en het soldatenleven haar toch iets te saai werd, keerde ze jaren later terug naar haar man. De officier schilderde haar als een vrijgevochten vrouw.
De volgende getuigenis is van Veronika’s moeder, die in een armoedig appartementje in Ljubljana wacht op de terugkomst van haar dochter. Ze beschrijft het leven op het kasteel, waar zij ook woonde. Tot op een koude winternacht Veronika en haar man verdwenen. Niemand wist waarheen.
Een Duitse arts vertelt vervolgens over de feesten die op het kasteel werden gegeven, onder leiding van de voortreffelijke en mooie gastvrouw Veronika, met wie hij goede vrienden was. Toen zij hem om een gunst vroeg, voerde hij die ook uit.
De huishoudster wist alles wat er in het huis gebeurde, zowel van haar werkgevers, als wat er speelde tussen de werknemers, die goed behandeld werden. Zij schetst de verhoudingen tussen de twee groepen en eindigt bij de nacht dat Veronika en haar man in de sneeuw verdwenen.
Tenslotte komt er een jonge knaap aan het woord, die knecht was op het kasteel. Hij keek enorm op tegen Veronika, een mooie, goede vrouw. Maar er gebeurden enkele dingen die zijn puberhart, die net de liefde aan het verkennen was, op stang jaagden. En zo zette hij onbedoeld een noodlot op gang.
Het is niet alleen het beeldende verhaal over Veronika dat boeit, het is ook de historische context: over de chaos in de Balkan tijdens de Tweede Wereldoorlog, een lamlendige Servische koning in Londen in ballingschap, hele regimenten die opeens tot vijand werden en in kampen werden gestopt, de partizanen tegen de Duitse bezetters, Tito die zijn kans zag van boerenknecht zich op te werken tot president en hoe je gedwongen werd partij te kiezen.
De opzet van het verhaal is heel vernuftig. Van vrijgevochten vrouw wordt Veronika een weldoenster op het kasteel, die hart had voor haar werknemers. Bij elke getuigenis zien we een andere kant van haar, zonder dat we haar echt leren kennen. Bij elke getuigenis doen we ook een stapje verder in het raadsel wat er met haar is gebeurd. Tot en met de vreselijke ontknoping.
Het verhaal is gestoeld op ware gebeurtenissen en het kasteel waar het merendeel van de roman speelt, bestaat echt en is een museum geworden, mét de krokodil die Veronika in Ljubljana uitliet. Het is een boek dat steeds spannender wordt, zodat je het niet weg wilt leggen. Een erg boeiend verhaal over hoe het lot ons soms een loer kan draaien en over WO II op de Balkan.
Drago Jančar – Die nacht zag ik haar (‘To noč sem jo videl’, vert. Roel Schuyt) Querido 2018
Leestips
Meer over de Joegoslavische oorlog:
Priscilla Morris – Zwarte vlinders
Lana Bastašić – Vang de haas
Olja Savičević – Vaarwel, cowboy
Slobodan Šnajder – De reparatie van de wereld
Drago Jančar – Die nacht zag ik haar
Sara Noviç – Wie het mooist valt
Arturo Pérez-Reverte – De schilder van het kwaad
Maurizio Maggiani – Reiziger in de nacht
Guido Snel – Mr. Lugosi’s butler
David Sandes – De brug