Een symfonie voor Portugal
Portugese woordendans rondom een buitenechtelijk kind.
Wanneer je als vertaler Harrie Lemmens naam onder een titel ziet, weet je dat in de meeste gevallen het boek goed is. Sinds 1985 vertaalde deze Nederlandse vertaler over de 100 boeken, waarvan het gros van het Portugees naar het Nederlands. Van boeken van de Braziliaanse schrijver João Ubaldo Ribeiro tot die van de grote Portugese schrijvers, zoals J. Rentes de Carvalho, José Saramago, Fernando Pessoa én António Lobo Antunes. Van deze laatste schrijver vertaalde hij vijftien boeken, zoals ook het recente boek De omvang van de wereld, waarin een oude, rijke zakenman terugblikt op zijn leven. Hiermee heeft hij wederom een sterk stukje vertaalwerk afgeleverd en het bovendien bekroond met een nawoord van een paar pagina’s over deze grootse Portugese schrijver, waarin hij naast inhoudelijke zaken ook zijn poëtische schrijfstijl verheldert. Voor de lezers die nog niet bekend zijn met het werk van António Lobo Antunes, is het geen gek idee om voor de verandering eens met het nawoord te beginnen.
Vier stemmen
Harrie Lemmens motto is: “Vertalen is verzinnen wat er staat”. En dat zal hij nodig hebben gehad bij António Lobo Antunes, die nooit rechttoe rechtaan schrijft, maar meer composities met woorden maakt, die resulteren in heuse muziek- en dansstukken. Ook in De omvang van de wereld dansen de woorden naar hartelust, ditmaal rondom een vader en zijn buitenechtelijke kind. De refreinen zijn de schommel op een kleine speelplaats, een kelderwoning en de krakende meubels die een teken van eenzaamheid zijn. Weemoed hoort bij deze twee personages. De zakenman vertegenwoordigt de rijke, arrogante wereld, het buitenechtelijke kind komt uit de arme wereld, bescheiden maar toch vastbesloten zich op te werken. Daarmee is de wereld nog lang niet compleet. Er is ook de jongedame die de oude man gezelschap houdt in zijn appartement. Het geld stroomt bij haar binnen omdat de oude snoeper geniet van haar aanwezigheid. En dan is er een advocaat met snode plannen.
Met deze vier stemmen heeft António Lobo Antunes weer een schets van het kleurrijke Portugal gemaakt, ook al hanteert deze schrijver over het algemeen sobere kleuren, waarmee hij sociale misstanden noteert, net zoals de pijn van een maatschappij die ooit gebukt ging onder een dictatuur en waar de verre en wrede onafhankelijkheidsoorlog van Angola nog steeds in naklinkt.
Een boek als een fado
Dit is een kleine sociale klucht, waarbij de machtige verschrompeld is en veroordeeld tot de eenzaamheid van de krakende meubels en zijn herinneringen aan een liefde in een gelukkige tijd. Net zoals zijn buitenechtelijke dochter, die maar blijft denken aan de tijd dat haar vader haar moeder bezocht. En dan de vrouw die zichzelf aanbiedt voor geld, maar niet in de gaten heeft dat een andere wolf in schaapskleren ook actief is.
Maar het mooiste van De omvang van de wereld is de muziek, het ritme van de zich herhalende zinnen, de klanken van de woorden die om elkaar heen buitelen. Langzaam onthullen ze zo het verhaal, dat wreed en hartstochtelijk is. Wie van ontroerende fado’s houdt, zal ook van António Lobo Antunes genieten: zijn verhalen lezen is een ervaring die je moet ondergaan, om zo de levenslessen van het donkere Portugal te ontdekken.
Het boek begint met een voorwoord van de literair criticus Arjan Peters. Ook hij prijst het boek aan als een verlokkende symfonie en schrijft als het ware een introductie tot het verhaal. Veel valt er daarom voor mij niet meer aan toe te voegen, behalve dat het weer een genoegen was deze mooie vertaling te mogen lezen van een schrijver, die de smartelijke geschiedenis van Portugal in zijn hart draagt.
António Lobo Antunes – De omvang van de wereld (O Tamanho Do Mundo, vertaling en nawoord: Harrie Lemmens, voorwoord: Arjan Peters, Van Maaskant Haun 2025)
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Als een brandend huis
Dans der verdoemden
Preek tot de krokodillen
Het handboek van de inquisiteurs
De glans en pracht van Portugal
Over Portugal:
Antonio Tabucchi – Pereira verklaart
Een andere Portugese schrijver met een uitgelezen eigen stijl:
José Saramago – Het verzuim van de dood
Rijke mensen en hun wereld:
Hernan Diaz – Vermogen