Een cassettebandje
Amerikaanse roman in negen verhalen over het oude en nieuwe Rusland.
Wat een grootse en fantasierijke roman is dit! Door verhalen te vertellen over kleine mensen, vliegen we door de geschiedenis van een groot land, hiermee de ziel blootleggend van een rijk, getekend door repressie, armoede en verdriet. Op originele manier worden de verhalen met elkaar verbonden, net zoals in Wolkenatlas van David Mitchell. Veel mensen noemen het een verhalenbundel, maar ik zie het als een geweldig georchestreerde roman, waar je in elk hoofdstuk wel weer wat herkent uit de vorige hoofdstukken.
Negen verhalen over verschillende personen, die gelinkt worden door familiebanden, of door het dorp Kirovsk, een verbanningsoord in Siberië dat vervolgens een chemische hel werd met 12 nikkelsmelterijen (de Twaalf Apostelen), gegroepeerd om een meer vol industrieel afval en een bos (het Witte Bos) met bomen gemaakt van ijzer. Hier groeien enkele van de hoofdpersonen op, nadat de grootmoeders de Stalinistische kampen hadden overleefd. Maar er is nog een rode lijn die door het verhaal meandert: een datsja uitkijkend op een vredige weide en een kruidentuin, vereeuwigd op een schilderij, maar ook de plek waar in het echt personen jammerlijk stierven.
Het begint met het verhaal over een kunstenaar, Roman Markin, die ten tijden van de zuiveringen van Stalin uit de gunst gevallen personen moest verwijderen van foto’s en schilderijen. Als wraak op de verdwijning van zijn broer, laat hij die op de achtergrond in steeds meer werken terugkeren. Hij komt ermee weg, tot hij medelijden krijgt met een prima ballerina, die ook verwijderd moet worden.
Het verhaal is begonnen en de volgende hoofdstukken gaan over de kleindochter van de ballerina, haar schoolvriendje, zijn broer en nazaten van Roman Markin. Een in liefde teleurgestelde soldaat, ouders en een echtgenoot die verraden worden, drugsbendes, moord op een kletskous, slachtoffers van een mijnenveld, het boek is een opeenstapeling van trieste gebeurtenissen in een evenzo triest land, waar de mensen afhankelijk van de repressieve regering, hun hoofd boven water proberen te houden. Het in- en intrieste Kirovsk, waar men besluit dat men best wel kan zwemmen in het kwikmeer, het Witte Bos dat de vrouw van een partijleider liet bouwen en nu troosteloos roestend een van de recreatieoorden van het dorp is, de oorlog in Tsjetsjenië die zoveel slachtoffers eiste; het zijn geen vrolijke onderwerpen.
Maar gelukkig is Marra’s schrijftoon luchtig en zijn fantasie zo grenzeloos, dat alle ellende hiermee wordt gecompenseerd. De verhalen zijn onderhoudend en prikkelend, beeldend en sfeervol. Wat de hoofdpersonen ook doen – ze zijn niet allemaal zo heldhaftig als Roman Markin – je sluit ze met al hun gebreken toch in de armen. En dan is er die verbindende draad die telkens opduikt en doet vermoeden dat dit niet zomaar negen verhalen zijn, maar een subtiele roman over een rebellerende kunstenaar, een datsja en een cassettebandje.
De tsaar van liefde en techno is een prachtige roman dat het oude met het nieuwe Rusland verbindt, waarin liefde en verraad een tango dansen en waarin de oude tijden van repressie nooit ver weg zijn. Een complex verhaal, waar alles met elkaar verbonden is. Luchtig, zwaar en vooral origineel. Aan het eind wil je meteen opnieuw beginnen in dit onderhoudende doolhof van verhaallijnen en personen.
Anthony Marra – De tsaar van liefde en techno (The Tsar of Love and Techno, vert. Hien Montijn), De Bezige Bij 2016
Leestips
Satire op Rusland:
Sasja Filipenko – Hetze
Nog een roman bestaande uit meerdere verhalen:
Daniel Kehlmann – Roem
Ali Smith – Hotelwereld
De meester van romans in verhalen:
David Mitchell – Wolkenatlas
Over een ander schilderij in Rusland:
Dmitri Bavilski – De aardappeleters
Over zuiveringen en Sovjet-Duitsers:
Guzel Jachina – Wolgakinderen
Over de Russische, getergde ziel:
Dmitri Bakin – Redenen om te leven