Handboek om te overleven
Sterk boek van een Turkse schrijver die onterecht levenslang kreeg.
Een verblindende afwezigheid van licht van Tahar Ben Jelloun gaat over een van de drie overlevenden uit een groep van drieëntwintig gevangenen, die achttien jaar gevangen zat na een mislukte moordaanslag op koning Hassan II van Marokko in 1971 (in totaal werden er achtenvijftig mensen aangehouden; de andere helft zat in een ander gevangenisblok). Het is een gruwelijk verhaal, waarin de hoofdpersoon o.a. zegt: ‘… wanneer eenmaal de haat bezit van je neemt, vreet het je lichaam en ziel weg.‘
Het zou een zin kunnen zijn uit Ahmet Altan’s nieuwste boek. Ahmet Altan is een van Turkije’s grootste schrijvers en een bekende journalist, die werd opgepakt na de mislukte staatsgreep in 2016. Eerst werd hem ten laste gelegd dat hij de coupplegers had geholpen via gecodeerde boodschappen in een tv-programma, later werd dat veranderd in subversief gedrag tegenover de staat. Niemand kwam met bewijs, maar hij kreeg wel het vonnis levenslang. Zijn vader, ook een schrijver en politicus, werd driemaal gearresteerd, maar zat slechts twee jaar in een cel. Ahmet’s broer Mehmet, journalist en professor in economie, werd tegelijkertijd met hem gearresteerd. Ze zitten niet in dezelfde cel.
Dit is Kafka in Turkije: het kan je zomaar overkomen dat je wordt opgepakt en dat zware ijzeren deuren zich als een deksel op je doodskist sluiten: voor altijd afgesloten van de buitenwereld. Vanaf het begin vocht ook Ahmet met zichzelf om niet te haten en streefde naar het tegenovergestelde: ‘Wanneer je weigert je naar verwachting te gedragen, wanneer je het onverwachte doet en zegt, zal de werkelijkheid zelf in verwarring raken en te pletter slaan tegen de dwarse stuwdammen van je geest. Dan verover je de macht om van die brokstukken een nieuwe werkelijkheid te creëren in de veilige havens van je geest.‘
De verzameling essays is geen inktzwart verslag over het barre gevangenisleven, noch een politiek pamflet. Het is een handboek om te overleven. Dat mensen onterecht in de gevangenis belanden, is niets nieuws en iedereen kan zich voorstellen hoe erg het moet zijn je wereld te zien krimpen tot een hokje van één à twee vierkante meters. Slechts weinigen weten hoe hier mee om te gaan. Misschien is het ook aan weinigen gegund om deze gave te hebben.
Ahmet Altan schrijft over diverse gebeurtenissen in zijn gevangenisleven: over de processen en de rechters die hun vak duidelijk niet serieus nemen, over het fatsoen en onfatsoen van gevangenisartsen, over zijn gelovige medegevangenen die geschokt zijn dat ook zij onterecht zijn opgepakt, of over zijn cel en de kleine binnenplaats met de met ijzerdraad bespannen koepel, maar vooral over hoe hij de gevangenisdemonen het zwijgen weet op te leggen. In Een verblindende afwezigheid van licht houden de gevangenen elkaar op de been door over boeken en films te praten die ze hebben gelezen of gezien. Ook Ahmet gebruikt de literatuur om te ontsnappen aan negatieve gedachten. Hij schrijft over literatuur, over schrijvers en hun hoofdpersonen, hoe gelukkig hij was met het eerste boek uit de gevangenisbibliotheek, (De Kozakken van de Russische schrijver Tolstoj), of over het bedenken van verhalen en personages.
Het geschreven werk werd in stukjes via Ahmet’s advocaat uit de gevangenis gesmokkeld en door zijn vriendin en schrijfster, editor en journalist Yasemin Congar geredigeerd en vertaald in het Engels. In een radio-interview met de Turks-Nederlandse journaliste Fidan Ekiz (NPO, Met het oog op morgen, 2 mei 2019) onderstreept Ekiz het vreselijke lot van de schrijver. Mij viel echter tijdens het lezen vooral op hoe sterk deze man is en hoeveel kracht er uit dit boek straalt. Hier is een ware held aan het woord, die muren trotseert en ijzeren deuren vermorzelt, een man die vanuit zijn gevangeniscel zijn eigen odyssee creëert. In tegenstelling tot de hoofdpersoon in Een verblindende afwezigheid van licht, blijft Ahmet het licht zien, zowel in het echt als spreekwoordelijk. Het is tegelijkertijd hartstochtelijk als hartverscheurend. De laatste zinnen van het boek vatten het goed samen: ‘Je kunt me gevangenzetten, maar je kunt me niet in de gevangenis houden. Omdat ik, zoals alle schrijvers, over magie beschik. Ik loop met gemak door muren heen.’
Van Altans talrijke romans is alleen De secretaris in het Nederlands vertaald. Dit tweede vertaalde boek, Ik zal de wereld nooit meer zien, is meer dan een bericht uit de gevangenis: het is een pamflet over hoe je je kan weren tegen het slechte in de wereld. Het is bovendien een schreeuw van protest tegen de grote sultan van Turkije, die denkt dat hij God is om zo met het Turkse volk en zijn cultuur om te kunnen gaan. De monden van Turkse schrijvers (en schrijvers in het algemeen) zijn echter niet zo makkelijk dicht te snoeren. Dit stille, ontroerende protest moet door iedereen worden gelezen!
Ahmet Altan – Ik zal de wereld nooit meer zien (Dünyayı Bir Daha Görmeyeceğim, vert. Hamide Doğan), De Bezige Bij 2019
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
De secretaris
Bericht vanuit de gevangenis:
Tahar Ben Jelloun – Een verblindende afwezigheid van licht
Boeken geschreven in de gevangenis:
Nico Walker – Cherry
Emmanuel Lipp – Chinchilla songs
Gregory David Roberts – Shantaram