Een gestript geheugen verfrist door strips
Italiaanse semi-autobiografische roman over een zoektocht naar jeugdherinneringen.
Umberto Eco’s meeste romans gaan over zoektochten. Een zoektocht naar een moordenaar (De naam van de roos), een zoektocht naar een sekte (De slinger van Foucault), of de zoektocht naar een mythische graal (Baudolino). Stuk voor stuk lijvige boeken die al speurende historische, wetenschappelijke en filosofische kennis aanboren waardoor de lezer in zeer rijk geschakeerde verhalen terechtkomt.
De mysterieuze vlam van koningin Loana bevat een nieuwe speurtocht van Umberto Eco, die naast succesvol schrijver hoogleraar in semiotiek is aan de universiteit van Bologne. In plaats van zich te wagen aan zijn eigen memoires heeft Eco een klein verhaaltje opgezet zodat hij zich wel degelijk met zijn eigen herinneringen kon bezighouden. Het is een semi-biografische roman geworden, een over zijn eigen jeugd en over de tijdsgeest van de jaren ‘40-’50 in Italië. Het is een zoektocht naar een verloren jeugd.
Umberto Eco is een man van de letteren en het is dan ook niet verwonderlijk dat de literatuur in dit boek een belangrijke plaats inneemt. Hoofdpersoon Giambattista Bodoni, vernoemd naar de Italiaanse typograaf die het Bodoni lettertype heeft gecreëerd, is de eigenaar van een antiquariaat en heeft zijn geheugen verloren na een ‘ongeluk’. Echter niet zijn gehele geheugen, alleen zijn emotionele geheugen, wat wil zeggen dat hij zich alle kennis herinnert die hij in zijn leven heeft vergaard, maar niet weet wie hij is, wie zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen zijn. Het resultaat is dat hij veel zinnen uit boeken kan citeren, maar niet zijn eigen naam.
Heel wat literaire citaten, vooral die over mist, vinden hun weg naar de pagina’s. Giambattista’s roepnaam geeft echter aan dat het Umberto Eco niet te doen is om alleen een uitgebreide literaire geschiedenis ten tonele te voeren. Giambattista Bodoni wordt in het dagelijks leven Yambo genoemd en die naam blijkt later afkomstig te zijn van een onbeduidende stripheld waar Giambattista in zijn jeugd zo aan gehecht was dat hij de naam van deze papieren held aannam.
Yambo gaat op zoek naar zijn verleden en de beste plek om daarover meer te vinden is in het familiehuis in Solara, een vervallen buiten met vele verstofte kamers. Het is hier dat Umberto Eco een wereld opent van jeugdsentiment door middel van oude tijdschriften, liedboekjes, stripboeken, omslagen en merkdoosjes, oude grammofoonplaten en van alles dat bij iedereen die in die tijd jong was zeker herinneringen zal oproepen.
Het is niet de grote literatuur die dit boek domineert, maar oude liedjes, stripbladen en -helden, fotobladen etcetera, kortom: pulpliteratuur. Het verhaal wordt extra aangezet door een vloed van prachtige plaatjes die het boek illustreert. Maar de tekst is alles behalve pulp. Geen snoeverijen over een jongetje die op zijn tiende al de grote schrijvers verslond, maar een verhaal over een heel gewoon jongetje dat de wereld ontdekte via de striphelden.
Voor de kleine Yambo waren het Amerikaanse striphelden versus de Italiaanse fascisten. Want ook dat herinnert Yambo zich niet. Welke politiek hing hij aan, wat deed zijn familie in de oorlog? De beschrijving van deze chaotische tijd in Italië waarin de Zwarte Brigades en de Garibaldi-brigades met de rode halsdoek, partizanen en fascisten voor veel verwarring zorgden bij de kinderen die overal helden zagen, is misschien het meest interessante deel van het boek.
Werd het uiterlijke Italiaanse leven in de jaren ’40 gedomineerd door het fascisme, kinderen zoals Yambo vonden spelenderwijs uit dat er achter het fascistische universum een geheime wereld schuilde die zijn eigen grote mensen kende, waardoor de publiekelijk aangestelde helden stuk voor stuk van hun voetstuk vielen.
In het laatste deel van het boek lijkt Yambo zijn geheugen terug te krijgen. Hij ziet opeens verschillende voorvallen uit zijn jeugd voor zich, hij kan zich alleen niet het beeld van zijn grote jeugdliefde voor de geest halen. In een uiterste krachtinspanning gaat ook dat bijna lukken, maar dan lijken de grenzen van werkelijke herinneringen en nieuw opgedane stimulansen tot het herinneren te vervagen en volgt er een strijd met al die plaatjes van striphelden, postzegels en sigarendoosjes. Een grootse apotheose waarbij het maar de vraag is of Yambo droomt of ijlt.
Al met al een boek vol jeugdsentiment en citaten. Het verhaal ertussen steekt wat magertjes af. Maar dat mag de leespret niet drukken, want de echte Eco-fans zullen zich helemaal thuis voelen in het boek. Dat de uitvoerige lijst van citaten en illustraties achterin het boek niet genoeg is bewijst een site op internet. Onder het slimme systeem van de internet encyclopedie Wikipedia* is een project gestart waarop je geciteerde literaire regels kunt terugvinden uit De mysterieuze vlam van koningin Loana, de hiaten kun je zelf invullen (annotation project). Dit alleen al vormt een nog grotere uitdaging tot het herlezen van dit boek waarin oude striphelden weer tot leven komen.
Umberto Eco – De mysterieuze vlam vam koningin Loana (La mysteriosa fiamma della regina Loana, vert. Rob Gerritsen en Henny Vlot), Prometheus, 2005
Leestips
Van dezelfde schrijver:
De naam van de roos
De slinger van Foucault
Baudolino
Het eiland van de vorige dag
Over het Mekka van de strips:
Michael Chabon – De wonderlijke avonturen van Kavalier & Clay
Popmuziek en jeugdsentiment:
Jonathan Lethem – De burcht van eenzaamheid