Muziek in woorden
Japanse roman over een pianoconcours.
De Japanse schrijfster Riku Onda heeft een kast vol literaire (Japanse) prijzen. Ze schreef dan ook talrijke romans, waaronder enkele moordmysteries. Zeven van haar boeken zijn verfilmd of tot een tv-serie gemaakt. Bij haar negende roman moet ze een nieuwe uitdaging hebben gevoeld: kun je muziek van de pagina’s laten spatten in een roman?
Alleen al de titel maakt nieuwsgierig: Honingbijen en donder in de verte. Het zachte maar constante bijengezoem en een overvallend onweer, het komt allemaal voorbij op het prestigieuze, internationale pianoconcours van Yoshigae, een klein kustplaatsje in Japan. In het boek stralen vier sterren van de pagina’s:
De vier hoofdpersonen
De 16-jarige Jin Kazama, zoon van een imker, is de grote onbekende van het concours. Prins Honingbij is een leerling van de legendarische Yuji von Hoffmann, waardoor zijn onconventionele spel met nog meer aandacht wordt gevolgd. Niet iedereen is meteen een fan van hem.
De 20-jarige Aya Eiden was een wonderkind, maar verliet het podium na de dood van haar moeder. Dit pianoconcours is een soort come-back, waarvoor ze de nodige zenuwen heeft, er niet zeker van of ze niet weer in paniek haar pianospel staakt.
Masaru Carlos Levi Anatole is een ster-student op de beroemde muziekacademie Juilliard in New York en kent Aya nog van vroeger. Hij is bevlogen en is een van de favorieten dankzij zijn perfecte techniek en mooie interpretaties.
De 28-jarige Akashi Takashima is de oudste deelnemer aan het concours en heeft misschien wel zijn beste veren al gelaten. Voor hem is het puur een plezier om aan het prestigieuze concours deel te nemen.
De wedstrijd
Verder volgen we ook twee juryleden: Mieko en Nathaniel, die vroeger ooit getrouwd waren en elkaars voorkeuren als de beste kennen. Samen beschouwen ze de deelnemers, waarbij ze soms tegenover elkaar komen te staan.
De wedstrijd is verspreid over twee weken en vier rondes. Steeds meer kandidaten vallen af, het blijft spannend. Tussendoor wordt er geoefend of uitgerust, spelen er ontmoetingen en afspraken en wordt er geluisterd naar de andere kandidaten. Drie hoofdkarakters lijken elkaar te stimuleren tot een steeds grootser spel.
Woorden om muziek te maken
Maar het belangrijkste is hoe de schrijfster de muziek in haar roman heeft gebracht. Via verschillende vertellers, zowel een jurylid als de hoofdrolspelers, worden de concerten beschreven. Gevoelens vliegen je om de oren, weersgesteldheden, kleine verhaaltjes, jeugd- en andere herinneringen, kleuren, tranen en glimlachjes, een constante stroom woorden om te vertellen wat er op het podium gebeurde en welke impact de muziek had.
Ik ben geen klassieke muziekkenner, maar kreeg wel de neiging om de muziekstukken direct te gaan beluisteren. Sommige ervan kende ik van horen, anderen verrasten me. Ook al waren er stukken die in het boek meer boeiden dan wanneer ik de noten hoorde spelen. Op den lange duur raakte ik een beetje uitgelezen over hoe de muziek werd ervaren; de muziek raakte los van de woorden en zinnen, misschien door de overdaad. Ik raakte ook verstrikt in de beschrijvingen van hoe elke pianist de stukken interpreteerde. De meeste speelden de sterren van de hemel, niemand stak er bovenuit. De een had een perfecte techniek, de ander wist de toehoorder snel mee te slepen, weer een ander wist te ontroeren. De donderende applausen bleven klinken. Niet alles is onder woorden te brengen en eigenlijk was de Bijenprins de enige speler die me mateloos bleef intrigeren, wegens zijn ongewone spel, dat natuurlijk het makkelijkst te beschrijven valt.
Een boek is een boek
Ik had meer willen weten en lezen over het leven van deze intrigerende Prins Honingbij en over de op het eerste oog fragiele Aya, die dankzij Jin zich weet los te worstelen van haar zenuwen. En over Masaru Carlos Levi Anatole, die zo blij is zijn jeugdvriendin weer terug te hebben. Misschien had ik op een spannende romance gehoopt, die het spel zou kunnen beïnvloeden. Maar de pianospelers stellen zich professioneel op, ervoor zorgend dat niets hun pianospel kan beïnvloeden. Behalve dan in positieve zin: Aya leert van Jin.
Zowel boeken als muziek vertellen verhalen. Je kunt in een boek het verlangen naar muziek stoppen, maar de muziek zelf, helaas, zal via een ander medium moeten worden beluisterd. Hoe mooi de beschrijvingen ook zijn, hoe overal de bijen zoemen en hoe vaak de donder van het podium spatte, een boek is een verzameling papieren pagina’s waarop hoogstens muzieknoten kunnen worden geplaatst. Het verhaal van Honingbijen en donder in de verte had iets uitgediept mogen worden, ook al blijft het een mooie ervaring om je te laten verleiden door muziek. Er zijn genoeg boeken geschreven waar piano’s en muziek de hoofdrol in spelen, maar niemand heeft zo zijn best gedaan om zoveel manieren te vinden om muziek te beschrijven. Wat in Japan in 2016 beloond werd met de tweejaarlijkse, belangrijke Naoki Prijs.
Riku Onda – Honingbijen en donder in de verte (Honeybees and Distant Thunder, vert. uit het Engels: Monique ter Berg en Jetty Huisman), Spectrum 2023
Leestips
Over een ander pianoconcours:
Ollivier Pourriol – Mefistowals
Over een verliefde pianist:
J.M. Coetzee – De Pool
Een pianist op een boot:
Alessandro Baricco – Novecento
Hoe verradelijk kan pianospel zijn?
Andreï Makine – De muziek van een leven
Muzikale verhalen:
Akira Mizubayashi – Versplinterde ziel
Daniel Mason – De pianostemmer
Christopher Miller – Simon Silber
Jane Campion – De piano
Over piano’s:
Sophy Roberts – De verdwenen piano’s van Siberië