Spreek met het hart
Russische postmoderne roman over een sekte die harten ontwaakt.
In Moskou worden mensen ontvoerd en vermoord met een ijshamer. Slechts enkelen hiervan weten te overleven. Waarom? Omdat hun hart spreekt, waardoor het bewijs is geleverd dat ze niet behoren tot de dode vleesmachines. Zij behoren tot het volk van de 23.000 uitverkorenen die lang geleden per ongeluk in mensengedaanten op aarde terecht zijn gekomen. Nu moeten zij bij elkaar worden gebracht, opdat het kwaad kan worden uitgeroeid en de aarde zal versmelten in het heelal.
Het klinkt als een science-fiction boek, maar IJs is de zoveelste roman van de Russische conceptuele schrijver Vladimir Sorokin, die niet alleen tegendraadse boeken schrijft, maar ook keer op keer weet te provoceren met zijn niet alledaagse ideeën. Zeker voor Rusland, die uitblinkt in zijn vele haast klassiek aandoende romans.
Het bekendste schandaal dat hij wist te ontketenen was met zijn boek Het hemelsblauwe spek (1999), dat zeker een SF-tintje had omdat het gaat over het klonen van grote Russische schrijvers, maar ook historische personen zoals Stalin en Hitler kregen er een provocatieve rol in, waardoor de schrijver vervolgd werd in Rusland wegens pornografische teksten.
IJs is niet zozeer provocatief, als we niet willen struikelen over zijn hoofdpersonen die allen blauwe ogen en blond haar hebben. IJs is een vreemde mengeling van een SF-boek, een misdaadroman en in de verte een historische roman. Je zou het boek ook kunnen indelen naar de delen waarin de schrijver zijn verhaal heeft ingedeeld: het eerste deel is de misdaadroman, het tweede het historische verhaal, het derde het SF gedeelte en tenslotte het vierde deel(tje) de eigenlijke roman. Alle vier de delen verschillen ook hemelsbreed in stijl en opzet.
Het SF-thema is de sekte die harten ontwaakt in argeloze burgers en hiervoor niet terugschrikt voor keihard geweld. Maar naast dit thema schuwt de schrijver ook niet het echte geweld van Rusland en zijn geschiedenis. Naast de rituele moorden van de sekte, zijn er martelpraktijken beschreven uit het Stalinistisch tijdperk. Toen waren het de machthebbers die folterden en doodden. Vandaag de dag wordt Rusland geregeerd door de maffiosi die net zo min terugdeinzen voor moord en martelpraktijken.
Om hun zoektocht veilig te stellen en geld te verdienen om de gevonden leden op te vangen, was de sekte in zowel de oude machthebbende partij geïnfiltreerd als in de hedendaagse maffia. Wil de schrijver hiermee zeggen dat er niets nieuws onder de Russische zon is?
Het is een feit dat Vladimir Sorokin graag met de Russische geschiedenis speelt en dit als een immens speelterrein voor zijn verhalen gebruikt. Dat is de knipoog van zijn werk. Hij gebruikt historische feiten als bouwstenen voor zijn fantasie waardoor eigenzinnige verhalen ontstaan.
Al met al is IJs een curieus boek, zowel in stijl als in inhoud. Een rauw boek over de Russische samenleving, maar ook een fantasie-boek met een dromerige mythe over een reusachtige meteoor die ergens in Siberië begraven ligt.
Vladimir Sorokin – IJs (Ljod, vert. Helen Saelman), Ambo, 2003
Leestips
Michel Houellebeck – Mogelijkheid van een eiland
Over andere sektes:
J. G. Ballard – Super-Cannes
Een ander semi-historisch semi-fantasierijk verhaal:
Christian Kracht – 1979