Tongstrelend
Turks verhaal over een magische kok in een Ottomaanse keuken.
Veel soorten voedsel, vooral kruiden, hebben lichte invloed op onze stemmingen, waarvan de afrodisiaca de bekendste zijn. Worden verhalen stevig gekruid, dan kom je uit bij een kracht die kan worden aangewend voor echte magie.
Tita is de beroemdste magische kok(kin) uit literatuurland. Zij bedrijft haar kunsten in de populaire, culinaire roman Rode rozen en tortilla’s van Laura Esquivel (1989). Maravan, een Sri Lankaanse kok in de Zwitserse roman De Kok van Martin Suter (2011) is veel minder bekend, maar weet met zijn kookkunsten menig hart op hol te brengen, ook die van de lezer. Er speelt liefde in het verhaal, maar die is niet zo dramatisch als in het Mexicaanse verhaal over rozen en tortilla’s, over een traditie die wil dat de jongste dochter niet mag trouwen voordat de moeder is gestorven. De arme Tita ziet met lede ogen hoe haar geliefde dan maar met een oudere zus trouwt.
In Pasja van de Keuken vinden we zowel dramatische romantiek als duivelse culinaire trucs om de liefde te laten zegevieren. Een van de wrede tradities van Ottomaanse sultans was bij de troon bestijgen al hun broers uit te moorden. En dat waren er natuurlijk heel wat, gezien de harems die ze er op na hielden. De Kok overleeft als kleuter zo’n bloedbad en belooft nooit zijn naam prijs te geven. Pas aan het einde van het verhaal wordt zijn naam genoemd.
De chefkok, die hem uit het paleis smokkelde, ontdekte het kooktalent van deze prins, waarna hij in de leer wordt gestuurd bij diverse meesters die hem het inkopen, snijden, bakken, braden en koken bijbrengen, maar ook sterren- en geneeskunde en het gebruik van kruiden. De Kok leert zo zijn krachten kennen, die hij aanwendt voor wraak en liefde. Zijn ultieme uitdaging voert hij uit in de keukens van het paleis van de Sultan, die de scepter zwaaide over het grote, machtige Ottomaanse rijk.
De Turkse schrijver Saygin Ersin heeft heel wat research moeten plegen om deze historische roman, spelend in het sprankelende verleden van het legendarische Ottomaanse rijk, te schrijven. Met een goed resultaat: je wordt de dagen ingezogen van een kleurrijk hof dat onder de sultan verdeeld was tussen verschillende kleine machthebbers, die elkaar vaker naar het leven stonden, dan elkaars vrienden waren. Eigenlijk was leven in het paleis levensgevaarlijk. En daar wist de Kok goed gebruik van te maken.
Vooral de verschillende keukens in het paleis komen tot leven, waarin talloze chefkoks en hun hulpjes ongelooflijke aantallen maaltijden bereidden voor de honderden mensen die in en rond het paleis leefden. Hier slaan de meest heerlijke geuren van soep, pasteitjes, vlees- en groentegerechten van de bladzijden en worden tongstrelende gerechten genoemd, die je allemaal wilt proeven.
Het leven van de Kok bestond uit menig avontuur: op zoek naar steeds meer kookkunsten, beginnend in een huis van plezier, reisde hij de wereld rond naar, of aan de zijde van magische specialisten. Je wordt niet zo maar een Pasja van de Keuken. Bovendien moet ook de geest één worden, wil een kok echte kracht in zijn pannen kunnen leggen. Dat heeft de Kok weer tegen: een dramatisch bloedbad in zijn vroege leven, wat hij nooit zal vergeten, én hij strompelde lange tijd rond met een niet te stuiten groot liefdesverdriet, waartegen zelfs zijn koken niet bestand was.
Het verhaal schakelt moeiteloos tussen het kleurrijke verleden van de kok en het heden, waarin hij zijn magische coup minutieus voorbereidt in de keukens van de Sultan, en waar we watertandend kunnen meekijken hoe hij gerechten maakt en welke invloed deze hebben. Zo ontvouwt zich een geheim complot, eerst alleen bij de kok bekend, maar later ook bij anderen.
Het is een heerlijk verhaal à la Aladdin, waarin de glans van zo’n machtig Oosters rijk, afgewisseld met wat wreedheid, dromen oproept en magische kanten van de geschiedenis suggereert. Een onderhoudend, leerzaam en tongstrelend boek.
Saygin Ersin – De Pasja van de Keuken (Pir-i-Lezzet vert. René van Veen), Orlando 2019
Leeslinks:
Over het paleisleven ten tijden van het Ottomaanse rijk:
Elif Shafak – Stad aan de rand van de hemel
Koken en magie:
Laura Esquivel – Rode rozen en tortilla’s
Martin Sutter – De kok
Koken en wraak:
Marita van der Vyver – Koud opgediend
Jo Kyung-Ran – Tong
De krachten van eten:
Jim Crace – De provisiekast van de duivel