Het perfecte dinges
Onderhoudende Vlaamse roman over een schrijver met afasi-problemen.
Gent is de Belgische stad waar de Sint Baafskathedraal staat, waaruit in 1934 twee panelen van het beroemde drieluik ‘Het lam Gods’ van de gebroeders Van Eyck werden gestolen. Één paneel werd teruggebracht, het paneel van ‘De Rechtvaardige Rechters’ is tot op heden zoek en deze verdwijning houdt nog menige Gentenaar bezig.
Het gebied van Nevski is de titel van de derde roman van de Belgische schrijver Bart Koubaa, dat refereert aan het slagveld in 1242 op het bevroren Peipusmeer op de grens tussen Estland en Rusland, waar Alexander Nevski het leger van de Duitse Orde versloeg. Deze historische slag die de stichting van Rusland mogelijk maakte, vormde een van de beroemdste filmscènes uit de film over Alexander Nevski, in 1938 gemaakt door de Russische regisseur Sergei Eisenstein.
Het gebied van Wernicke is een deel van de hersenen dat verantwoordelijk is voor taal. Wanneer dit deel van de hersenen beschadigd raakt, kun je de taalstoornis afasi oplopen: de gesproken spraak lijkt normaal, maar verliest betekenis.
Dit zijn de belangrijkste onderwerpen van de derde roman van Bart Koubaa, die allen steevast terugkeren op de meeste bladzijden. Het oorspronkelijke plan om een boek over Gent te schrijven, is uitgelopen op een typisch Koubaans verhaal: een feest van woorden en taalkronkels. Was zijn woonplaats het uitgangspunt, taalstoornis werd al snel de drijfveer en een oude fascinatie voor Sergei Eisenstein werd het kader waarin het verhaal paste.
Bewust of onbewust sluit deze derde roman ook perfect aan op Koubaa’s twee vorige romans Vuur en Lucht. Hoewel Het gebied van Nevski geen ‘water’ in zijn titel heeft, is het verhaal doorweekt met water: bevroren in het meer van Peipus, of langzaam stromend door het Belgische Gent, dat zich gelukkig mag prijzen met deze prachtige ode aan de stad.
Een Gentse schrijver die een bedevaart maakt naar de plek van Ruslands beroemdste veldslag op het ijs, zakt door het ijs van het Peipusmeer en raakt hierbij zo onderkoeld dat hij een kleine slagaanval heeft en hersenbeschadiging oploopt: afasi. Terug in België, raadt zijn arts, professor Van Nieuwenhuyze, hem aan om te oefenen: als schrijver kun je de taalschade misschien makkelijker herstellen. En zo neemt de schrijver zijn intrek in een boothotel in Gent en probeert zijn herinneringen weer in het gareel te krijgen.
Het moet een kolfje naar de hand van Koubaa zijn geweest: spelen met taal. Waar afasi-patiënten onopzettelijk fouten maken, kan Koubaa zich uitleven in het zoeken naar fraaie woordspelingen: Freudiaanse versprekingen of spreekwoorden die letterlijk uit hun verband gerukt worden. Voor alle toespelingen naar sociale en politieke gebeurtenissen en personen die hij hierin verwerkt, moet je Bart Koubaa en de literaire wereld enigszins kennen, of leven in Gent, wil je alles er uit kunnen halen.
Maar ook voor de mensen die zijn vrienden niet kennen of goed op de hoogte zijn van de schrijverswereld, noch van de stad Gent, is het duidelijk dat hier een schrijver aan het woord is die niet alleen maar woorden aaneen probeert te rijgen tot bewuste zinnen, maar dieper de taal in wil duiken: welke hersenkwab vertegenwoordigt de taalkunst, wat is taal nu eigenlijk en hoe ver kan ik taal rekken voordat het onbegrijpelijk wordt? Door al spelenderwijs een aantal culturele onderwerpen flink door elkaar te husselen, de speurtocht naar de Rechtvaardige Rechters, regisseur Eisenstein, de Russiche held Alexander Nevski en de stad Gent, weet Koubaa zelfs een opzettelijk gemaakte ‘afasie-taal’ tot kunst met een hoofdletter te verheffen, zonder hierbij in al te flauwe woordspelingen te vervallen. De stijl waarin de schrijver en ik-persoon zijn verhaal vertelt, en af en toe brieven schrijft aan professor Van Nieuwenhuyze over de voortgang van zijn dagboek, is onderhoudend en knap.
Veel zinnen zijn als een woordpuzzel, waarbij je even moet pauzeren om de diepere betekenis te vatten. Humor, schoonheid en liefde voor zijn onderwerpen spatten van de bladzijden. Hier is een schrijver die schrijft om te schrijven over wat hem bezighoudt. Die elk woord koestert alvorens deze aan het papier toe te vertrouwen. Koubaa’s romans zijn kort maar vol en hevig. Als er ooit een gebied van verheven taalkunst kan worden aangetoond in de hersenen, mag het van mij de naam ‘Het gebied van Koubaa’ krijgen.
Bart Koubaa – Het gebied van Nevski, Querido, 2007
Leeslinks
Van dezelfde schrijver:
Lucht
Een goede vriend
Ninja Nero
Het leven en de dood van Jacob Querido
Van een andere Belgische woordkunstenaar:
Peter Verhelst – Voor het vergeten