Een vrouw, een man en een huishoudster
Een heerlijk Braziliaanse barokke romance.
De Braziliaanse roman Opera der doden verscheen in hetzelfde jaar als de Colombiaanse roman Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel Garcia Márquez: in 1967. Een netflix-serie heeft dit laatste boek weer toegankelijk gemaakt voor nieuwe generaties, die misschien alleen de titel kenden, maar niet de inhoud. De eerste Nederlandse vertaling van Opera der doden, door Harrie Lemmens, verscheen in 1997. Hoewel dit boek ook een prachtige film à la Honderd jaar eenzaamheid zou kunnen opleveren, moeten de liefhebbers van Zuid-Amerikaanse literatuur het doen met een nieuwe druk van de vertaling van Harry Lemmens van Opera der doden. En dat is een feestje.
Dramatisch theaterspel
Het mensenschip van Autran Dourado, dat vorig jaar werd uitgegeven, stond vol met uiteenlopende personages en intriges. Opera der doden neemt de reiziger echter mee naar wat rustiger vaarwater, dat wil zeggen: slechts één vette verhaallijn slingert zich over de pagina’s. Ook de hoofdpersonen zijn te overzien: Rosalina, dochter van kolonelHonório Cota en kleinkind van Lucas Procópio Honório Cota, Quiquina, haar dienstmeid en José Feliciano, de klusjesman die weet door te dringen in het huishouden van Rosalina.
Het is een dramatisch theaterspel dat zich in een plattelandsstadje ontvouwt voor de lezer, een dans rondom de gestorven vader en dode grootvader van Rosalina. De grootvader was als fazenda-eigenaar (plantage-eigenaar)hardvochtig en slecht, kolonel Honório Cota, zijn zoon, was een stuk milder en wel rechtvaardig. Hij wilde zelfs zijn goedheid doorvoeren in de politiek, maar de harde strijd om macht te krijgen verloor hij, mede dankzij de stadsbewoners, die hem lieten vallen. En dat liet hij niet zomaar gebeuren. Hij trok zich met zijn dochter terug in zijn huis en de stedelingen zagen hem pas weer terug toen hij in zijn huis lag opgebaard voor zijn begrafenis, waar het volk afscheid kon komen nemen. Daar zag ook iedereen hoe mooi zijn dochter Rosalina was geworden, maar die wilde net als haar vader niets meer van het stadje weten. Ze sloot zich weer op in het huis. Het maakte de stedelingen razend nieuwsgierig naar hoe het leven van Rosalina verderging, maar haar dienstmeid Quiquina was als een zwijgzame sfinx.
De opportunistische man
En dan hebben we de losbol José Feliciano, die in dienst was van ene majoor Lindolfo aan het andere einde van de beroemde Braziliaanse deelstaat Minas Gerais waar Rosalina woont, een plek waar het merendeel van Autran Dourado’s boeken speelt. Na de dood van de majoor trekt José Feliciano de wijde wereld in, op zoek naar avontuur (of was hij op de vlucht?). Wanneer hij het verhaal van Rosalina hoort, voelt hij dat hier zijn kansen liggen: een rijke alleenstaande, eenzame vrouw. Hij gaat het lot uitdagen.
Zo hebben we dus een opportunistische man, een vrouw die ooit een klein beetje liefde had opgesnoven en een dienstmeid die een dubieuze rol speelt om haar meesteres te beschermen. Genoeg voor de lezer om onraad te ruiken zodra de dans begon, in een huis waar de klokken zijn stilgezet om de doden te eren. waar een dame zich bezighoudt met kleurige kunstbloemen in elkaar te knutselen en stilletjes glaasjes madeira achterover slaat, waar de meid over het huishouden en haar meesteres regeert als een ware kolonel. En waar opeens een man verschijnt die het wankele evenwicht verstoort.
Een stoorzender
Het simpele verhaal wordt meesterlijk gebracht. De stedelingen worden soms ingezet als vertellers, zoals een koor in de Griekse tragedies, daar ze zo nieuwsgierig zijn naar wat er in het huis gebeurt. Ze moeten het echter doen met de altijd zwijgende Quiquina die op de markt haar inkopen doet en de kunstbloemen verkoopt. En dan komt de vrolijke José Feliciano, die echter ook zijn mond gesloten houdt. Totdat hij op een dag opeens behoorlijk chagrijnig is. Dan weten ze in het stadje dat er zich íets heeft afgespeeld.
De andere vertellers zijn José en Rosalina, die hun gevoelens uitrollen en duidelijk onzeker worden van de nieuwe situatie. Ze draaien om elkaar heen, ze gebruiken de nacht als vrijplaats en buiten hun sterkte kanten uit, de ene als verleider van een zwakke vrouw, de ander met haar positie van een bazige bazin. En dan is er de stoorzender Quiquina, die geen stem heeft in het verhaal, maar wel een mysterieuze rol vervult en het verhaal stuurt.
Roman met een warme Zuid-Amerikaanse adem
Zoals steeds meer romans uit de oude doos, wordt ook dit kleine Braziliaanse meesterwerk begeleid door een nawoord, in dit geval van de vertaler Harrie Lemmens, die over Autran Dourado vertelt en enkele van zijn bekendste werken uitlicht, waartoe ook Opera der doden behoort. Uiteraard verklaart Lemmens wat meer over deze heerlijke roman die je in één adem zou willen uitlezen.
Opera der doden heeft dezelfde Zuid-Amerikaanse vertelkracht als Honderd jaar eenzaamheid, weliswaar zonder het magisch realisme dat de roman van Gabriel Garcia Márquez zo populair maakte. Maar wel een verhaal waarbij het volk op de eerste rij zit en de spelers hun gevoelens met veel verve uiten. Opera der doden wordt daarom ook wel een barokke roman genoemd. Het is drama van de bovenste plank. Alleen al de titel geeft aan dat dit niet zomaar een luchtig verhaal is, maar een roman waar de warme Zuid-Amerikaanse adem vanaf straalt.
Autran Dourado – Opera der doden (Ópera dos Mortos, vert. en nawoord: Harrie Lemmens), Koppernik 2025
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Uit hetzelfde jaar:
Gabriel Garcia Márquez – Honderd jaar eenzaamheid
Zuid-Amerikaanse liefde:
Mario Vargas Llosa – Het ongrijpbare meisje
André Aciman – De gentleman uit Peru
Arturo Pérez-Reverte – Schaduwtango
José Emilio Pacheco – Gevechten in de woestijn
Nog meer Zuid-Amerikaans vuur: