De ooievaars achterna
Nederlandse roman over een man die zichzelf verliest in Turkije.
Michael Günes’ grootvader komt uit Turkije. Zijn vader trouwde een meisje uit Friesland. Michael voelt totaal geen band met het land van zijn grootvader. Hij is beroepsmilitair, maar in zijn hoofd zitten meer dromen dan dat er enige liefde voor het leger in zit. In zijn fantasie bouwt hij luxueuze villa’s waarin hij met zijn vriendin Jella kan wonen.
Wanneer hij voor het leger naar Turkije moet, besluit hij er een vakantie aan vast te knopen. Hij is gefascineerd door ooievaars waarvan er vooral in Oost-Turkije veel zijn. Na de conferentie gespt hij zijn rugzak om, vaart over de Bosporus en dringt steeds dieper Turkije in. Op zijn reis komt hij Fatma tegen. Een Turkse vrouw met twee kinderen. Die worden zijn noodlot.
Nachtkwartier werd in 1995 gepubliceerd en leverde Tomas Lieske zijn eerste nominatie voor de Libris Literatuur Prijs op. In 2001 ontving hij die prijs voor zijn roman Franklin. Gran Café Boulevard zorgde in 2003 voor zijn derde Libris Prijs-nominatie.
In alle drie de romans gaan de hoofdpersonen een zekere ondergang tegemoet. Ze kunnen zich moeilijk aanpassen aan het gewone leven en kleuren hun eigen wereld in. Vaak speelt het buitenland ook mee in de geschiedenis. De hoofdpersonen uit Franklin zijn getekend door hun avonturen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Rusland en Duitsland. In Gran Café Boulevard is het een man die zijn leven opgebouwd heeft in Spanje en terugkeert naar de Nederlandse klei met zijn Spaanse, schone vriendin.
In Nachtkwartier is het Turkije dat een hoofdrol speelt. De grootvader van Michael Günes was een christelijke handelsman in Istanbul, die in het begin van de 20ste eeuw zijn intrek in Den Haag nam. Michaels vader houdt de gedachte aan zijn vaderland hoog, Michael voelt meer voor de trieste geschiedenis van zijn moeder, die als meisje was weggegeven wegens de armoede.
Wanneer hij beroepshalve voor het eerst in Istanbul en Ankara komt, raakt Michael meer geboeid dan hij wil toegeven. Met tegenzin bevestigt hij dat zijn grootouders Turks waren. Wanneer hij sporen van zijn familie aan de Bosporus probeert te vinden, begint zijn fantasie over een prachtige villa aan die grote rivier en hij laat hij zich steeds meer betoveren door het magische land van zijn grootouders en de raki.
Als militair raakt hij geërgerd door het groffe optreden van de Turkse militairen, vooral wanneer hij in Oost-Turkije komt, het probleemgebied met de Koerden. Het is of het leger daar de taken van de politie begint uit te oefenen.
Maar ook Michael lijkt te zijn overgenomen door iets dat hem ervan weerhoudt naar zijn vriendin Jella te bellen, die tijdens hun laatste telefoongesprek vertelde dat zijn moeder ernstig ziek was en of hij alsjeblieft naar huis wilde komen. Michael reist echter steeds verder oostwaarts: Bursa, Amasya, Sivas tot aan Elâzig in het Van district.
De sfeer wordt steeds grimmiger om hem heen. Militaire controles, aanslagen, veel legerbewegingen. Zijn ontmoeting met de mysterieuze Fatma maakt alles er niet beter op.
Vervreemding is kenmerkend voor Lieske’s verhalen. Het is niet zozeer de angstwekkende omgeving, want Oost-Turkije was een gevaarlijk gebied en is het nog steeds, getuige de aanslag van 4 juni 2004 in het Van district. Het is een vervreemding die van binnenuit een persoon komt. In Nachtkwartier weet Lieske deze op te bouwen met de hulp van fantasieën van de hoofdpersoon, waarbij de grens tussen droom en werkelijkheid steeds onduidelijker wordt. Dat Michael uiteindelijk in een werkelijke nachtmerrie terecht komt, is de kroon op deze mooi opgebouwde spanningsboog. Later zal blijken dat Michael een persoon is die de waarheid graag naar zijn hand zet. Het relaas over zijn Turkse avonturen, zijn versie tegenover het leger en zijn versie tegenover Jella, verschillen hemelsbreed.
Nachtkwartier is een beklemmend verhaal dat meteen grip op de lezer krijgt zodra Michael in Turkije aankomt. Naast de treffende beelden uit Turkije is het een verhaal over een man die niet weet wat hij wil, niet kan beslissen en zijn leven laat leiden door de gebeurtenissen om hem heen. Terecht deze zomer 2004 opnieuw uitgegeven.
Tomas Lieske – Nachtkwartier, Querido, 1995/2004
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Retourschip de Liefde
Gran Café Boulevard
Franklin
Dünya
Ondergaan in Turkije:
Orhan Pamuk – Sneeuw
Nog meer reizen die op een nachtmerrie uitlopen:
David Vann – Goat Mountain
Robert Sedlack – Afrikaans safaridagboek
Kenneth Cook – Aangeschoten
Robert Stone – Schimmenbaai
Alex Garland – Het strand