Russisch roulette
Over een groep vrienden in Chicago en aids in de jaren tachtig.
Nog nooit werden er zoveel foto’s genomen als in deze tijd, waarin iedereen maar naar zijn telefoon hoeft te grijpen om een plaatje te maken. In de tijd dat de Amerikaanse Nora een schildersmodel was in Parijs, rond de Eerste Wereldoorlog, stond fotografie nog in de kinderschoenen. Zij heeft dan ook geen foto’s uit die tijd, maar tekeningen, schilderijen en brieven, die ze van kunstenaars kreeg. Naast enkele grote meesters zoals Modigliani, zijn er een paar van de onbekende schilder Ranko Novak, die ze speciaal koestert omdat het een grote liefde van haar was. Haar droom is de collectie aan een museum te schenken, als eerbetoon aan de te vroeg gestorven Novak, opdat zijn werk naast bekende schilders door de wereld kan worden bewonderd.
De Amerikaanse schrijfster Rebecca Makkai begon aan een roman over een schildersmodel in het Parijs van na de Eerste Wereldoorlog, een beruchte tijd in de kunstgeschiedenis, toen Picasso, Léger, Chagall en zoveel anderen er luidruchtig hun carrière begonnen. Het verhaal ging echter aan de haal met Yale, de jongeman die door Nora werd benaderd om haar collectie aan te nemen voor het museum waar hij werkte, ondanks luidruchtige protesten van haar familie.
Het boek begint met een feestje van vrienden van Nico, Nora’s neef, die net is begraven. Dat was begin jaren tachtig, in Chicago. Aids stak zijn gruwelijke kop op, een wereldwijde ziekte, die hele gemeenschappen uitroeide en nog steeds huishoudt in sommige landen. Omdat er toen nog niet veel over aids bekend was, laat staan dat er goede medicijnen tegen waren, waren er mensen die dachten dat alleen al een potentiële aidsdrager een hand geven hen de ziekte kon geven. Voor de homo’s, die er speciaal door geraakt werden, was het vechten tegen een onzichtbaar monster: opletten geblazen wanneer je seks had, want iedereen kon het hebben en overdragen.
Op dit feest maken we kennis met Yale, die stilstaat bij de doden die al zijn gevallen, en alle doden die nog zullen volgen. Yale is ervan overtuigd dat hij met zijn monogame partner Charlie weinig gevaar loopt. Ze hebben beide al een tijdje geleden een test gedaan, met negatieve uitslag. Hij gaat zich concentreren op de deal met Nora, over haar interessante kunstcollectie.
Fiona is de zus van Nico, die na zijn dood goede vrienden bleef met iedereen die haar broer dierbaar was, waaronder Yale. Tientallen jaren later is ze op weg naar Parijs, op zoek naar haar dochter Claire. Ze trekt in bij Richard, een van de weinigen die is overgebleven van het groepje vrienden in Chicago, nu een bekend fotograaf. Fiona koestert haar verleden niet: schuld en verdriet knagen aan haar. Waarom zij nog leeft en al haar vrienden niet meer, daar kan ze moeilijk mee leven. Het is een reden waarom Claire zich van haar heeft verwijderd. Het is ook de reden waarom ze bang is om Richards foto’s van vroeger te zien, die deel zullen uitmaken van een tentoonstelling die hij aan het voorbereiden is.
Makkai heeft nog meer personages opgevoerd om haar verhaal te vertellen. Met veel gemak heeft ze ze gekneed tot interessante personages in hun kleine leven vol foutjes, verdriet en strijd. Relaties die uitgaan, vriendschappen die zich nauwelijks staande houden in de gevaarlijke aidswereld, stille liefdes, schuldgevoelens, haat-liefde verhoudingen. Ze vormen een kleurrijk palet aan emoties die deze roman vullen. Het is een overrompelend verhaal dat heen en weer gaat tussen de jaren 80 in Chicago en 2015 in Parijs, ten tijden van de aanslag op het muziektheater Bataclan. Dat maakt deze roman heel rijk en bijzonder aantrekkelijk.
Je hebt van die boeken die je emotioneel zo raken, dat het boek haast niet weg te leggen is, ook al weet je wat er komen gaat. Een klein leven van Hanya Yanagihara is er zo een en dit boek ook. Toevallig gaan beide boeken over homo’s, maar daar houdt de vergelijking op. Een stralende toekomst is een boek over aids en niet zomaar het zoveelste drama over iemands sterfbed. Dit is een grootse roman over het begin van de aids, toen deze ziekte de homogemeenschappen overviel als een nieuw kwaad. Het gaat over de angst die door de stad raasde, de angst om een test te doen, de angst voor de ter dood veroordeling, de angst voor het nodeloos en armzalige sterven. Het gaat over schuld, over kansberekening, over onmacht, over machteloze woede. En het gaat over goede en slechte herinneringen.
Rebecca Makkai – Een stralende toekomst (The Great Believers, vert. Harm Damsma en Niek Miedema), Nieuw Amsterdam 2019
Leestips
Een soortgelijk emotioneel boek:
Hanya Yanagihara – Een klein leven
Alice Winn – Door het grote vuur
Geen stralende toekomst:
Federico Falco – De vlaktes
Over aids:
Alan Hollinghurst – De zwembadbibliotheek
Henning Mankell – Ik sterf, de herinnering leeft
Michael Cunningham – Bloedverwanten
Christophe Honoré – De kwestie Leo
Colm TóibÍn – Het lichtschip van Blackwater
Eben Venter – Ik stamel ik sterf