Utopie over het eeuwige leven
Franse controversiële roman over een sekte die het eeuwige leven ontdekt.
Weinig schrijvers uit de hedendaagse literatuur kennen zoveel voor- en tegenstanders als de Franse Michel Houellebecq. Je zou hem kunnen vergelijken met zijn hoofdpersoon Daniel1 uit zijn nieuwste roman Mogelijkheid van een eiland.
Daniel1 is een stand-up comedian die groot en vooral rijk is geworden door goedkope en misplaatste grappen, waarbij hij niet verzuimde zoveel mogelijk groepen tegen de schenen te schoppen met onderwerpen als seks, vrouwen, godsdienst, consumptiemaatschappij en toeristen. De hedendaagse cultuur zit vol met verworven goed dat je lekker onderuit kan halen en waarmee je je geld kunt verdienen. Daniel1 is beslist geen aantrekkelijke hoofdpersoon.
Volgens het anti-Houellebecq-kamp zou de schrijver Daniel1 kunnen zijn. Succes bouwen op goedkope uitspraken die provocerend werken. Waarbij de boeken totaal niet thuishoren in de literaire wereld omdat bij Houellebecq’s schrijven alle literaire stijl ontbreekt.
Literair geschreven of niet, een boek moet wat losmaken bij de lezer. Dat is mijn mening. Wanneer een boek dusdanig slecht geschreven is, of de stijl je niet aanstaat, dan leg je het vanzelf weg en blijkt de boodschap van het verhaal niet belangrijk genoeg, of te slecht gepresenteerd.
Houellebecq’s boeken zitten vol met thema’s en uitspraken over de moderne maatschappij waarover je moet nadenken. Ze zijn actueel en ook al maken sommige lezers zich kwaad erover, het blijft een feit dat Houellebecq spraakmakende dingen schrijft.
In zijn nieuwste roman komt het hoofdthema uit zijn eerste succesvolle roman Elementaire deeltjes weer in de schijnwerpers: het klonen van mensen. De Elohimitische Kerk is een sekte (waarschijnlijk afgekeken van de Raëliaanse Kerk) die zijn leden eeuwig leven belooft. Een wetenschapper wordt met het geld van de kerk aan het werk gehouden om dit waar te maken en dit is ook uiteindelijk gelukt. Het verhaal wordt verteld vanuit Daniel1, die aan de rand van laatste tijden van onze huidige beschaving leeft, afgewisseld met commentaar van Daniel24 en Daniel25, klonen die eeuwen later als de nieuwe mensheid hun blik werpen op de geschiedenis van hun verre menselijke voorvaderen.
Met dit utopische thema sluit Michel Houellebecq zich aan bij een aantal andere schrijvers zoals Peter Verhelst met Zwerm en David Mitchell met Wolkenatlas en De geestverwantschap die zich ook op het pad van de toekomst hebben begeven.
Houellebecq richt zijn visie op vele eeuwen later en heeft een samenleving gecreëerd waarin de mens als het ware vegeteert op een minimum aan brandstof en een minimum aan actie. Het is vooral het denken en het leren dat het leven uitmaakt. Emoties lijken te zijn weggevallen, evenals de paringsdrift. Zelfs de politiek, waarover veel sciencefictionverhalen gaan, is afwezig. Het is geen dictatuur maar een systeem waar je vrijwillig uit mag stappen.
Mogelijkheid van een eiland is deels het verhaal van een man die genoeg heeft van zijn leven als de ouderdom zijn sporen laat zien. Geen seks meer met bloedmooie jonge meisjes, de jeugd die zich prima vermaakt heeft geen boodschap meer aan oude mensen. Die worden opzijgeschoven en kunnen gaan vegeteren in de kantlijn van het leven, wat alleen maar miserabele gedachtes met zich meebrengt.
De hoofdfiguur van deze roman is dan ook een weinig creatieve man die zijn leven alleen maar rond seks en schandalen heeft gebouwd en zijn kansen op de echte liefde heeft laten lopen. Hoewel hij door de Elohimitische Kerk wel wordt aangezet tot nadenken, blijkt die menselijke gift aan hem niet besteed. Zijn leven draait rondom de paringsdriften en wanneer die uit lijken te vallen, is voor hem de Elohimitische leer een uitkomst, want het succes van deze kerk berust vooral op het begrip eeuwige jeugd. Men wordt op zijn 18de gecreëerd, het vreselijk kindzijn kan worden overgeslagen en wanneer de ouderdom intreedt, kan men gewoon uit het leven stappen en het stokje overgeven aan een volgende kloon.
Het verhaal, dat grotendeels speelt op Lanzarote en in Almeria (Spanje), bevat volop sneren naar het massatoerisme, godsdiensten en seks. Het stuitert soms alle kanten op: er wordt de draak met de sekte gestoken, oude mannen worden in hun broek gezet, de leeghoofdige jeugd wordt op het matje geroepen, de media krijgt een veeg uit de pan. Het is aan de lezer om hierover te lachen of te huilen.
Het is pas in het laatste deel van het boek, wanneer de kloon Daniel25 de kloon Marie23 achterna reist naar de verwoeste wereld waar ooit de oude mensheid ten onder ging, dat Houellebecq zich achter een éénduidige mening schaart: vegeterend leven zonder een enkele emotie, ook al brengt dat pijn met zich mee, is ook geen optie. En zo is Mogelijkheid van een eiland toch een boek geworden dat niet mag worden genegeerd, wat de literaire critici er ook van zeggen. De schrijver, met zijn sarcastische kijk op onze maatschappij, pleit voor een leven. Een leven met liefde. En ook al schopt hij in dit boek hard tegen de schenen van de ouderen, toeristen, vrouwen, rijk geworden leeghoofden, godsdiensten en de pornoindustrie, vooral het laatste deeltje over een zwerftocht door een apocalyptisch landschap geeft aan dat de schrijver wel degelijk literair aangelegd is. Michel Houellebecq is zo gek nog niet.
Michel Houellebecq – Mogelijkheid van een eiland (La possibilité d’une île, vert. Martin de Haan), de Arbeiderspers, 2005
Leestips
Van dezelfde schrijver:
Platform
Elementaire deeltjes
De Belgische tegenhanger:
Yves Petry – De achterblijver
Andere hedendaagse schrijvers over onze toekomst:
Peter Verhelst – Zwerm
David Mitchell – Wolkenatlas
David Mitchell – De geestverwantschap
Over sektes:
Vladimir Sorokin – IJs
J.G. Ballard – Super-Cannes
Over een oude man die een jong lichaam krijgt:
Hanif Kureishi – Het lichaam
Een Amerikaanse schrijver die net zo sarcastisch is:
Chuck Palahniuk – Stikken