S.O.S.
Bulgaars/Duitse eco-roman over de actie van een gletsjer-specialist.
De van oorsprong Bulgaarse schrijver Ilija Trojanow kreeg het reizen mee in zijn opvoeding: met zijn ouders vluchtte hij via Italië naar Duitsland. Later verhuisde de familie naar Kenya. Hij studeerde rechten en etnologie in München, maar specialiseerde zich vervolgens in Afrikaanse literatuur. Zijn meest succesvolle boek De wereldverzamelaar – over een Engelse ontdekkingsreiziger, die ook een vermeende spion was – speelt in dit werelddeel.
Een ander boek van Trojanow gaat over de familievlucht uit Bulgarije: De wereld is groot en overal loert redding. Trojanow’s nieuwste boek speelt zich weer in een compleet andere wereld af: op een cruiseboot in Antarctica, waar gletsjer-specialist Zeno toeristen over het ijs vertelt.
Trojanow is geen recht-toe-recht-aan verteller en zijn personages zijn geen helden of anti-helden. Ze hebben vaak zelfs onhebbelijke trekjes. Zo staat Zeno bij zijn collega’s bekend om zijn woede-uitbarstingen wegens het onrecht dat de mens de natuur aandoet. De grote liefde van Zeno betreft dan ook de gletsjers en het ergste dat hem is overkomen, was dat de gletsjer die hij bestudeerde eenvoudigweg was gesmolten.
Om toch maar dichtbij de gletsjers te kunnen zijn, werkt Zeno nu op cruiseboten die rond de Zuidpool dwalen, en licht toeristen in over het wel en wee van de ijsmassa’s. Hoeveel belangstelling de toeristen ook hebben voor een essentieel natuurgebied voor de mensheid, Zeno blijft zich ergeren aan de mensen en hun gebrek aan respect voor de natuur. Tot het moment dat hij besluit dat hij het niet meer aan kan.
Trojanow is een begaafd verteller, die uiteraard partij kiest voor Zeno, zijn milieu-held, maar hem toch niet al te sympathiek afschildert. Cynisme vormt de boventoon in zijn verhaal over Zeno, net zoals de stijl de lezer voor raadselen zet. Elk hoofdstuk wordt afgewisseld met een stuk dat lijkt te bestaan uit radioboodschappen, waarin nieuwtjes en persoonlijke sneren elkaar in hoog tempo afwisselen, tussen personen die niet zo met de wereld zijn begaan. Het zijn deze ‘tussenstukken’ die al snel verontrustende berichten laten doorsijpelen over de cruiseboot waarop Zeno werkzaam is.
Toen Trojanow dit verhaal schreef, wist hij misschien nog niet dat Shell boringen op de Noordpool wilde gaan verrichten. Ik wed dat dit boek er dan heel anders zou hebben uitgezien en het verhaal zich op de Noordpool zou hebben afgespeeld, in plaats van op de Zuidpool. Want hoe onsympathiek en grof Zeno ook overkomt, het is duidelijk dat Trojanow een boodschap heeft verstopt in zijn verhaal: wees zuinig op de natuur, en zeker op de ijskappen die dreigen te smelten.
Om het een ecoroman met boodschap te noemen, doet geen recht aan dit prachtig vertelde verhaal. Het is de manier waarop Trojanow zijn boodschap heeft verpakt: in intrigerende en onderhoudende stijl trekt hij de lezer mee door zijn verhaal over toeristen op Antarctica, over een kunstenaar met een groots project en een gefrustreerde natuurdeskundige.
Misschien is Smeltend ijs niet zo groots als De wereldverzamelaar, maar het is net zo goed een kleine, ruwe Trojanow-diamant. Van een schrijver die niet alleen met woorden schildert, maar ook met heel zijn hart schrijft.
Ilija Trojanow – Smeltend ijs (Eistau, vertaald uit het Duits door José Rijnaarts), De Geus 2011
Leestips
Van dezelfde schrijver:
De wereldverzamelaar
De wereld is groot en overal loert redding
Een ander avontuur op de Zuidpool:
John McGregor – Het woord voor rood
Over het ijs:
Thomas Wharton – IJsval
Donald Niedekker – Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost
Eco-romans:
Michael Christie – Greenwood
Frank Schätzing – De zwerm
Jonathan Franzen – Schokgolven
Jonathan Franzen – Vrijheid
Ron Rash – Serena
David Guterson – Onze Lieve Vrouwe van het Woud
Robert Menasse – Kentering
Lydie Salvayre – Nobele zielen
Peter Terrin – Vrouwen en kinderen eerst