Gehoorzamen, of je hoofd eraf!
Tweede deel van een serie rond Thomas Cromwell en Hendrik de Achtste.
Kun je verslaafd raken aan een boek of een schrijfster? Ik zou het bijna zeggen, want na het tweede deel te hebben gelezen van Hilary Mantels serie over de Engelse raadsman Thomas Cromwell heb ik echt afkickverschijnselen: ik wil terug naar de intrigerende wereld van het Engelse hof en het prachtige schrijven van Mantel, die zich heeft veroorloofd in het hoofd van een historische figuur te kruipen! Ik wil meer en meer en meer!
Stel je voor dat je drie boeken kunt schrijven over één man, die in de geschiedenis niet zozeer als een goedheiligman bekend staat, weliswaar als een goed staatsman, maar ook als een man die kloosters de vernieling in hielp en, zoals alle mensen aan het hof, hard mee deed aan alle intriges. En dan gaat het boek geen eens over zijn meest kleurrijke jaren, toen hij zijn huis in Engeland verliet en rondzwierf door Europa waar hij o.a. als een soldaat in een leger strijd leverde, koopmannen hielp in Middelburg en in Florence werkte voor een handelsbank. Hij was amper 30 toen hij in 1514 terugkeerde naar Engeland, waar hij in dienst trad bij kardinaal Wolsey, een belangrijk adviseur van de Engelse koning Hendrik de Achtste. En hier begint het eerste boek én de carrière van Thomas Cromwell.
In het eerste boek (Wolf Hall) wordt beschreven hoe Cromwell furore maakt aan het Engelse hof, waar hij betrokken raakt bij het plan om het huwelijk van Hendrik de Achtste met Catharina van Aragon nietig te laten verklaren zodat de koning met Anna Boleyn kan trouwen. In het tweede boek viert Cromwell’s macht hoogtijdagen, ook wanneer Anna Boleyn plaats moet maken voor Hendriks derde vrouw. Het derde boek is nog niet uit, maar zal ongetwijfeld eindigen in 1540, het jaar waarop de machtige minister Thomas Cromwell werd beschuldigd van hoogverraad en ketterij en ter dood werd gebracht.
Wat Hilary Mantel heeft gedaan is pure magie: ze heeft door de ogen van Cromwell de hofintriges rond Hendrik de Achtste nieuw leven ingeblazen. Niet alleen het gekissebis rond de koning, maar ook het leven in Engeland in de zestiende eeuw krijgt een bescheiden plaatsje: de steden, het volk, het weer en het natte landschap, eten en drinken, kleding; alsof Mantel een reis beschrijft die ze zelf heeft gemaakt. En niet alleen wordt dat alles beschreven, ze heeft Cromwell uitgerust met wijze, maar ook schalkse en humoristische woorden, met puur menselijke gedachten zoals verlangen naar zijn overleden vrouw en kinderen, zijn liefde voor zijn kinderen en andere mensen die hij had opgenomen in zijn huishouden. Hierdoor word je een bonte wereld ingezogen, waarbij je af en toe het idee hebt dat je, zoals bij een reality tv-show, stiekem mee kunt kijken in een huishouden.
De toon en vertelstijl, altijd vanuit Cromwell, moeten wennen. In het begin kan het zijn dat je de personages die praten wel eens verwisselt, maar wanneer je het ritme van het schrijven te pakken hebt, en de cadans van het verhaal, dan kun je niet meer stoppen: zowel taal als verhaal blijven intrigeren. Het boek Henry kent net als Wolf Hall geen opzwepende tijdsduur, maar meer een gekabbel van de tijd, die niet bol staat van grootse gebeurtenissen, maar meer een langzame opbouw vormt van historische feiten waaraan niet te ontkomen valt.
Dat het leven rond Hendrik de Achtste hoogst intrigerend was, werd nauwelijks vijfenzeventig jaar nadat hij overleed, bewezen door William Shakespeare, die er een van zijn laatste toneelstukken over schreef: The famous History of the Life of King Henry the Eight. Zou Mantel Shakespeare niet naar de kroon hebben willen steken en daarom het hofleven hebben beschreven vanuit Cromwell?
Meer mensen rondom Hendrik de Achtste werkten zo sterk tot de verbeelding dat ze hoofdpersoon werden van een toneelstuk, opera of film: zo is Anne of the Thousand Days (1969) een film van Charles Jarrott over Anne Boleyn en de Italiaanse Gaetano Donizetto maakte haar tot de ster van zijn opera Anna Bolena (1830). En ook Sir Thomas More – onder andere een staatsman onder Hendrik de Achtste en schrijver van Utopia én vijand van Cromwell, die zelfs lang na zijn dood niet weg te slaan was uit Cromwells gedachten – kreeg de eer van hoofdpersoon in het toneelstuk A man for all seasons (1960) van Robert Bolt, in 1966 verfilmd onder de gelijknamige titel door Fred Zinneman.
En nu zijn er dus de boeken over Thomas Cromwell, waarin we ook Anna Boleyn, Thomas More en nog veel meer historische personages tegenkomen, die veelal sneuvelden dankzij de wispelturigheid van die grote koning Hendrik de Achtste. Maar of de boeken nu over Hendrik de Achtste, Thomas Cromwell, of zelfs over Thomas More gaan, Mantels schrijfkunst reikt ver over de grenzen van de geschiedenis en zowel Wolf Hall als Het boek Henry zijn puur literatuur, meesterwerken, beide bekroond met de prestigieuze Man Booker Prize en gevaarlijk in de zin dat je er verslaafd aan kan raken. Het is wachten op het derde deel.
Hilary Mantel – Het boek Henry (Bring Up the Bodies, vert. Ine Willems), Signatuur 2012
Leestips
De andere delen van de trilogie over Thomas Cromwell:
Voorbij het zwart
Vrijheid
Wolf Hall
De spiegel & het licht
Intriges rond koningen en edelmannen:
Eva Bentis – Schaduw van de avond
Per Olov Enquist – Het bezoek van de lijfarts
Over een andere Engelse staatsman:
Rebecca Hunt – Meneer Chartwell