Lady Macbeth of Paraguay
Semi-historische roman over Ierse vrouw die in de 19de eeuw de Eerste Vrouw van Paraguay werd.
“Op een prachtige lentedag in Parijs in 1854 stak Francisco Solano Lopéz zijn penis in Eliza Lynch.” Dit is de openingszin van de roman, over een Ierse courtisane en een Zuid-Amerikaanse dictator. Eliza Lynch, uit Ierland afkomstig, was al tweemaal getrouwd geweest, maar was nog jong toen ze de zoon van de Paraguayaanse dictator ontmoette. Hij was in Europa om onder andere inkopen te doen. Samen met een schip vol Europese spoorwegspecialisten en hutkoffers vol jurken van de laatste Parijse mode reisde Eliza Lynch met Francisco Solano Lopéz terug naar zijn land, waar ze in de hoofdstad Asunción haar intrek nam. Niet alleen kisten vol kleding, maar ook een buik vol met de opvolger van Solano nam ze mee.
Haar schoonheid was verblindend, toch werd ze niet geaccepteerd in het Zuid-Amerikaanse land dat in niets leek op het frivole Parijs.
De meegekomen Schotse dokter Stewart kon zijn ogen niet van Eliza Lynch afhouden. Hij was dronken en afwezig toen zij moest bevallen en hij moest assisteren. Eliza Lynch bracht zonder hem 5 kinderen op de wereld.
In de oorlog was Stewart arts van de inmiddels president zijnde Francisco en maakte hij deel uit van de presidentiële stoet die steeds verder van de hoofdstad af naar het noorden vluchtte. Hij was getuige van de korte val van Eliza, die ook tijdens de oorlog nog in de meest uitbundigste jurken en parafernalia rondliep. De laatste keer dat hij haar zag was in Edinburgh waar hij haar niet meer durfde aan te spreken.
Het verhaal van de Ierse schrijfster Anne Enright is gebaseerd op het historische verhaal van een Ierse schone die de maitresse was van de Paraguayaanse dictator Francisco Solano Lopéz. In 1855 vertrok Eliza Lynch met Francisco naar Paraguay waar ze de beschikking had over heel veel geld. Zoveel zelfs dat ze eventjes de rijkste vrouw van de wereld was. Was het echte liefde die haar naar Zuid-Amerika deed reizen? Hield ze echt van de kleine dictator die zowel fysiek als strategisch Napoleon naar de kroon probeerde te steken? Deze feiten zijn allemaal niet bekend. Wel is het zeker dat ze Asunción probeerde te veranderen in een Parijs van Zuid-Amerika, waarbij bakken geld werd uitgegeven. Toen in 1870 haar man werd vermoord, ging ze terug naar Europa waar ze in vergetelheid stierf. Zo’n 100 jaar later werd ze opeens gerehabiliteerd en werd haar lichaam overgebracht naar Paraguay om als een echte ‘First Lady’ te worden begraven.
Ook de rol van haar man, Francisco Solano Lopéz, wordt door sommigen Paraguayanen nu als heldhaftig gezien. Toch zorgde hij ervoor dat na de Drievoudige Alliantie oorlog tegen Brazilië, Argentinië en Uruguay, die hij van 1865 tot 1871 deed oplaaien, het land als een ruïne achterbleef. 80 % van de mannelijke bevolking had het leven gelaten, 150.000 vierkante meter land was verloren aan de vijand. Het was een bloederige en zinloze oorlog waarin hijzelf niet de mooiste rol speelde. Na verschillende pogingen tot een moordaanslag op de dictator kregen zelfs zijn zusters, broers, schoonbroers en zijn moeder een doodvonnis over zich uitgesproken. Buiten de gevechten waarbij ook vele burgers het leven lieten, velde een uitgebroken cholera-epidemie ook nog eens een groot deel van de bevolking. Een dichter riep na de dood van Francisco Solano Lopéz in 1870, wat een einde aan de oorlog betekende, uit: “Paraguay bestaat niet meer.”
Op deze luttele feiten heeft Anne Enright haar roman geschreven. Over een vrouw die besefte dat haar man niet zomaar een minnaar was maar over leven en dood kon beschikken. Een man die niet mooi was, hij stonk en was klein, een man wiens land haar pas een royale eeuw later accepteerde als zijnde de vrouw van een president. De weinige feiten die bekend zijn over de Ierse Eliza Lynch heeft Enright subtiel in haar verhaal verwerkt. Zonder te riskeren onwaarheden te schrijven heeft ze haar verhaal in een ‘zweverige’ of poëtische stijl gegoten. Eliza Lynch blijft een ongrijpbare hoofdpersoon in het verhaal. Ze was mooi en ijdel, ze genoot van de rijkdom van haar man. Maar over waarom ze aan de zijde bleef van een man die zijn land in de afgrond stortte, over hoe ze het vol hield te leven als een koningin zonder geaccepteerd te worden door haar onderdanen, daar geeft Enright geen antwoord op.
Anne Enright heeft gekozen voor een sfeervolle roman die deels doet denken aan Werner Herzog’s Fitzcarroldo, met de reis naar Paraguay over de rivier de Paraña, en deels doet denken aan het schrijven van Gabriel Márquez. De Latijns-Amerikaanse sfeer is zeer voelbaar en tussen de lijnen door kun je je eigen versie van de geschiedenis voorstellen.
De andere hoofdpersoon van het boek, een fictief persoon, is de Schotse Stewart die meereist als dokter voor Eliza Lynch. Hij is naast Eliza de tweede verteller van de roman en vanuit zijn gezichtspunt krijgen we een algemeen beeld van het leven van Eliza Lynch in Paraguay. Als alcoholist lijkt Stewart verdwaald in het land waar hij meer mogelijkheden had gehoopt te vinden. Zelfs de vrouw die hij begeerde en waar hij mee trouwt kan hem slechts even boeien. Zijn voornaamste reden om te blijven in een land dat door oorlog wordt verscheurd is de Ierse vrouw die ondanks alles oogverblindend mooi blijft. Tegelijkertijd voelt hij een diepgewortelde haat voor deze vrouw die blind lijkt voor alle leed om haar heen. Keer op keer moet Stewart zich inhouden om deze vrouw niet in de armen te vliegen. Hij krijgt van Anne Enright een gemene rol toebedeeld in het verhaal, maar hij lijkt een van de nuchtere personen die probeert te overleven in zowel het gezelschap van de dictator als de bloederige oorlog.
Anne Enright werd in 1962 in Dublin geboren. ‘The wig my father wore’ en ‘What are you like?’ zijn de voorgangers van ‘Het genoegen van Eliza Lynch’. Over de tot de verbeelding sprekende Eliza Lynch zijn al meerdere romans verschenen waaronder die van Sian Rees: ‘The Shadows of Elisa Lynch’ en ‘The Empress of South America’ van Nigel Cawthorne. ‘Het genoegen van Eliza Lynch’ springt eruit omdat de schrijfster met de weinige feiten toch een mooi gepassioneerd boek heeft weten te schrijven.
Anne Enright – Het genoegen van Eliza Lynch (The Pleasure of Eliza Lynch, vert. Piet Verhagen) De Bezige Bij, 2003
Leeslinks
Van dezelfde schrijfster:
Samenkomst
Van en over een echte hedendaagse heldin uit Colombia:
Ingrid Betancourt – Woede in het hart
Over nog meer oorlogen in Zuid-Amerika:
Mario Vargas Llosa – Het feest van de bok
Mario Vargas Llosa – De oorlog van het einde van de wereld
João Ubaldo Ribeiro – Brazilië, Brazilië
Zuid-Amerikaanse klassiekers:
Isabel Allende – Het huis met de geesten en Paula
Gabriel García Márquez – Honderd jaar eenzaamheid
Antonio di Benedetto – Zama
De meer avontuurlijke kanten van Zuid-Amerika:
Louis de Bernières – Het vrouwenleger van señor Vivo
Louis de Bernières – De oorlog van don Emmanuels edele delen
Malcolm Lowry – Onder de vulkaan
Vargas Llosa, Mario – Pantaleón